De Bunkerwandeling te Kwatrecht - Melle, de uitgebreide versie.

• Afstand : 18 km, deze versie van de wandeling is wel niet doenbaar met kinderwagens.
• Men kan de lus van 18 km ook gemakkelijk gaan kortsluiten en zo de afstand van 18 km, dewelke toch in het algemeen reeds iets te veel zal zijn voor een ongeoefende wandelaar, gaan verminderen naar ik vermoed twee kortere tochten van elk zo een 9 km. De tweede lus is in dit geval de interessantste omdat hierbij het meeste bunkers nog te zien zijn.
• Startpunt van de wandeling: Spoorwegviaduct te Kwatrecht op de Brusselsesteenweg.
• (Er zijn wel vele mogelijkheden om indien gewenst aan de hand van het kaartje de wandeling zelf wat te gaan inkorten.)
• Nadeel: De wandeling is niet uitgepijld maar met onderstaande beschrijving, zeker vlot te volgen.
• Tekst die in het blauw wordt weergegeven zijn kleine bijkomende zaken, afwijkingen van het parkour, die niet voorzien zijn in het standaardparkour.

Hierbij dezelfde wandeling volledig uitgezet op Route You, hiermee moet u de wandeling zelfs kunnen downloaden voor op de meest courante GPS toestellen.

Beschrijving van de wandeling.

We starten aan het viaduct van Kwatrecht waar we reeds meteen, het bezienswaardige in de brug ingewerkte bunkertje, D22 kunnen zien. Dit kleine eenkamers-mitrailleurbunkertje had zicht op alles dat uit de richting van Aalst de viaduct naderde. Als men hierbij nog rekening hield met het feit dat de brug zelf gebarricadeerd was met een soort van schotbalkensysteem waar allicht een tweetal mobiele 47mm kanonnen achter stonden opgesteld, kon dit obstakel als verdedigingsstelsel wel tellen.

We gaan vanaf het bunkertje onder de brug door richting Gent om meteen achter de brug naar rechts af te slaan, dit is de Kwatrechtsteenweg. We komen langs het klooster met de bijhorende schoolgebouwen. Aan de achterkant van dit scholencomplex, MPI Sint Lodewijk, ligt vlak naast de Schelde het kleine bunkertje D23, volledig vrij, maar sterk overwoekerd met klimop. Dit is wel niet zichtbaar zonder de terreinen van de school te betreden. De steenweg draait lichtjes weg naar links en laat de spoorlijn die tot dan toe op de rechter kant meeliep, iets verderop rechts van zich liggen.

Verder op deze steenweg komt op de rechter kant langs een Mercedes- en tevens ook Nearly New Car-garage. Waar heden een reclamebord van Mercedes staat, stond vroeger het bunkertje A43. Dit werd door de eigenaar van de garage, half de jaren 90, afgebroken. Aan de overkant van de weg is de uitrit van de parking van het bedrijf Spector. Als men de inrit even te voet opgaat bemerkt men op de rechter kant een hekje naar een huis. Als u kort een glimp naar links werpt over het kleine hekje kunt u zien dat dit huis gedeeltelijk gefundeerd is op de vrij zware bunker A44. De schietgaten van de bunker kijken uit op de Schelde komende uit de richting van Wetteren.

We blijven nog altijd deze steenweg volgen. Hij brengt ons iets verder voorbij een lokale stunt. Op de linker kant passeert de terreinen van expo Gowalt met onder andere een oud vliegtuig uit een ver Afrikaans verleden.

Eenmaal aan het hoofdgebouw van Expo Gowalt, houden we de rechter kant van de weg in het oog omdat we hier een doorsteek door het veld gaan maken. Waar aan de rechter kant van de weg een km-paaltje staat met 1.6 gaan we via één van de omliggende duikertjes de gracht over om dan op dezelfde hoogte als het km-paaltje dwars door de boomkwekerij door te steken. Op het einde van het veld kunnen we via een volgende duiker een scheidingsgracht tussen dit en een volgende veld oversteken.

We gaan hier naar links en lopen opnieuw langs de zijkant van een veld, naast de gracht die we eerst kruisten. We komen verderop op een T met een grote hoge haag. Hier draaien we rechtsaf in een soort van dreefje.

Dit dreefje brengt ons tot bij de spoorlijn waar we op het uiteinde opnieuw links afdraaien. Dit is reeds een officiële weg, de Mestakkerstraat. Het wegeltje draait naar links weg van de spoorlijn en er volgt opnieuw een zijwegel op de rechter kant.We nemen deze afslag naar rechts en komen zo voorbij een boerderij tot we zo uitkomen op de Wetterstraat.
 
Op de Wetterstraat gaan we opnieuw naar rechts om zo de spoorlijn te kruisen.

Een honderdtal meter voorbij de spoorwegovergang is er aan de elektriciteitspaal met nr 1533,  een fraai aangelegd en gebetoneerd fietspad op de rechter kant, waar we dan ook in indraaien. Dit veldwegeltje brengt ons tot naast de spoorlijn en draait af naar links. We blijven dit wegeltje volgen en lopen zo langs de andere kant van de spoorlijn terug in de richting van Kwatrecht. We passeren langs enkele plantages en een grote paardeweide, tot bij een recent uitgebreide industriezone, de Koedreef. Aan deze weg vervolgen we ons pad naar links. Als we op het punt dat we wegdraaien van de spoorlijn eens enkele honderden meters verder kijken zien we duidelijk de spoorlijn lichtjes afdraaien naar rechts. Enkele tientallen meters achter de bocht licht opnieuw de moeilijk bereikbare bunker AV16, verborgen in een bosje.

We draaien naar links af en volgen de kronkels van de Koedreef tot we op de Zuidlaan komen. Voor we aan de Zuidlaan komen zien we nog een bosje tussen de Koedreef en de Zuidlaan. Voor dit bosje stond tot begin 2007 een vervallen boerderij dewelke werd onteigend voor de aanleg van de uitbreiding van de industriezone. Op de rand van de oprit, tegen het bosje, stond nog een oude Duitse WO I bunker dewelke op hetzelfde moment mee werd afgebroken. Deze had wel niets te zien met de bunkers van Bruggenhoofd Gent maar het moge wel een schande blijven dat men dit enige stukje WO I erfgoed op Wetters grondgebied afbrak terwijl het zonder enig probleem had kunnen bewaard blijven binnen het geheel van dit Industrieterrein. Kortbij deze bunker bevond zich trouwens tegen het beekje dat er nu nog loopt zelfs een originele Duitse WO I wasplaats die ongelukkig dus zonder veel schroom, net zoals de bunker, is afgebroken. Niets van dit alles werd ook maar op enige manier gedocumenteerd voor de sloop.

Eenmaal aangekomen aan de Zuidlaan, steken we over en gaan even rechtdoor via een smalle doorsteek tot op de Oude Wetterse Steenweg. Hier gaan we rechtsaf, om zo parallel met de Zuidlaan mee te gaan in de richting van het Kruisen. (Op het kaartje is de weg aangeduid via de Zuidlaan zelf, de gemelde variant is wel veel verkeersluwer en dus interessanter voor wandelaars).

Opnieuw aangekomen aan de Zuidlaan, steken we deze over om zo op de industriezone Neerhonderd te komen. De weg noemt hier Biezeweg.

Voorbij de tweede weg op de linker kant zien we op de linker kant van deze weg het vleesverwerkend bedrijf Buysse Snacks. Op de achterkant van dit bedrijfje stond de bunker Av15 dewelke half in de jaren 90, eveneens werd afgebroken.

Enkele honderden meters verder ziet u op de rechter het eigenlijke chemisch bedrijf Superfoss met volledig op de achterkant van zijn groenzone, tegen de spoorlijn, de vooruitgeschoven bunker Av16. Vooraan het gedeelte van het terrein waar de bunker opstaat is een grote blauwe tankinstallatie juist achter een automatisch hek.

We blijven de huidige weg volgen tot we uitkomen op de Brusselsesteenweg. Voor we op de steenweg uitkomen, zien we op de linker kant verschillende grotere bouwprojecten die één voor één problemen hebben gehad bij de aanleg. De oorzaak van de problemen was dat de ondergrond er vol steekt met oude munitie. Bij graafwerken in deze omgeving mag de ontmijningsdienst meestal niet ver uit de buurt zijn. Dit gebied staat beter bekend als het oude Munitiepark van Kwatrecht. Hier werd zowel na WO I als bij WO II massa's achtergebleven munitie gestort. Dit werd later grotendeels weer verwijderd maar men kon niet verhinderen dat er toch massa's munitie zijn achtergebleven in de ondergrond. Deze komt jaarlijks met mondjesmaat boven en graven in deze terreinen blijft dus altijd een risicohoudend zaakje.

Eenmaal uitgekomen aan de steenweg zien we recht voor ons, aan de overkant van de steenweg, een woning die nogal ver achteruit ligt. Dit was de dokterswoning van de reeds overleden Dokter François te Kwatrecht. Het is de eerste niet rijwoning als men kijkt in de richting van het viaduct. Bij licht regenachtig weer ziet men in het gravé op de oprit nog vrij goed de contouren van de reeds in de jaren 80 afgebroken bunker D21. Enkel de fundering van de bunker steekt nog in de ondergrond.

We gaan hier linksaf en blijven aan deze kant van de steenweg. We komen langs de sterk beschoten kerk van Kwatrecht. Men ziet overal de herstellingen die de kerk onderging na de oorlog. Men herkent ze duidelijk aan de lichtere kleuren van stenen. Voor de kerk ziet men ook nog een herdenkingsmonument voor de soldaten van de 5e Linie die het leven lieten bij de drie dagen van strijd aan het bruggenhoofd te Kwatrecht. We volgen de steenweg tot we aan de overkant van de steenweg het bordje zien dat verwijst naar het kerkhof van Kwatrecht. Wij draaien hier rechtover links af, de Windmolenweg.

Dit wegeltje brengt ons in een reeks smalle wegeltjes tussen steenweg en industriezone. Op het uiteinde draaien we kort naar rechts en bijna direct weer naar links. Midden op het wegeltje zijn versperringen aangebracht ter verhindering van sluikverkeer vanaf de industriezone erachter. Meteen achter de paaltjes ziet men op de rechter kant, de als monument ingerichte bunker A42. De bunker is volledig vrij en toegankelijk. Er hangt eveneens een herdenkingsplaatje boven de toegang ter herinnering van de strijd van mei 1940. Alleen valt de historische waarheid achter de tekst op het paneel meer dan historisch te bediscussieren. De bunker heeft op zijn linker zijkant ook verschillende inslagen van zelfs grotere projectielen.

Op de industriezone uitgekomen, gaan we naar rechts mee zodat we opnieuw op de Biezeweg uitkomen.

Op het uiteinde gaan we op de T opnieuw naar rechts en we volgen opnieuw tot we uitkomen op de Zuidlaan. Hier gaan we naar rechts in de richting van het Kruisen.

We draaien linksaf aan het bordje met “Bourgondisch Kruis”. Op de daarop volgende T draaien we rechtsaf , Gemoedsveld. Als we goed kijken op onze rechter kant kunnen we even een korte glimp opvangen van de bunker A46, tussen een iets verder van de weg liggende woning en een bijhorende houten garage. Men ziet net het meest rechts gelegen schietgat van de bunker die praktisch tegen de nieuwbouwwoning staat.

Waar de weg naar links afdraait gaan we rechtdoor in een smal voetpadje. Dit volgen we naar rechts. We draaien iets verder opnieuw naar rechts om zo parallel met de Brusselsesteenweg  in de richting van de Zuidlaan te stappen. Opnieuw met wat moeite kunnen we achter de omheiningen de achterkant en zijkant van de bunker A46 waarnemen. Men kan duidelijk het assestenenmotief zien dat in de cementeerlaag is aangebracht.

Op de Zuidlaan draaien we naar links in de richting van het kruispunt “het Kruisen”.

We steken het kruispunt over. Als we even naar links kijken zien we de plaats waar aan de overkant van de steenweg de bunker A45 moet gestaan hebben. Hij moet praktisch voor het gebouw gestaan hebben waar heden een kapsalon is. De bunker stond opnieuw vrij kort bij de steenweg. Hij is dan ook afgebroken bij verbredingswerken.

We volgen de Oosterzelesteenweg om naar rechts af te draaien in een smal wegeltje enkel voor landbouwvoertuigen, Kele.

Dit wegeltje komt opnieuw op de Brusselsesteenweg uit. We kijken van hieruit uit op de achterkant van het kerkhof van Kwatrecht. Naast het dodenhuisje zien we zeer duidelijk, de vroeger totaal met klimop bedekte bunker A41 staan. Deze heden in een achtertuin verborgen bunker is allicht de zwaarst bevochten nog bestaande bunker op het grondgebied Kwatrecht. Hij telt massa's projectielinslagen van klein tot groot. Wel opvallend is dat hij aan de binnenkant (op de achterwanden van de mitrailleurkamers) geen enkele inslag telt wat er toch op wijst dat de vijanden hem niet wisten te treffen aan zijn binnenzijde. Eenmaal op de steenweg vervolgen we naar links in de richting van de kerk van Kwatrecht. Een honderdtal meter verder zien we op de rechter kant de tweede toegang tot de Windmolenstraat. Vanaf de hoek met dit wegeltje kijkend, ziet men na de eerste woning een nog onbebouwd perceeltje. Hier stond ooit de zware tweeverdiepsbunker S8. Had deze bunker heden nog bestaan, zou hij heden praktisch op het huidige fietspad gestaan hebben, middenin een reeks rijwoningen waar hij enkele meters naar voor uitstak om zo zicht te hebben op de steenweg komende uit de richting van Aalst.

Iets verder draaien wij linksaf in het wegeltje met de naam Steenbergstraat. Indien gewenst kan men hier gewoon rechtdoor gaan in de richting van het viaduct en zo het parkour vroegtijdig verkorten tot zo een negental kilometer. Dit is ook een mogelijkheid om op dit punt een tweede en kortere wandeling te starten van ook zo een negental kilometer.

Als we linksaf zijn geslagen passeren we iets verder het kerkhof van Kwatrecht. Achteraan het kerkhof ziet men nu duidelijk het dodenhuisje. Rechts hiervan zien we met wat moeite het dak van de eerder reeds vanop afstand zichtbare bunker A41. De bunker ligt heden ten dage volledig op privéterrein en was tevens op de bunkerlinie de eerste bunker waarvoor privéterrein werd onteigend. Vroeger stond er op het dak van de bunker een groot kruis en was hij gecamoufleerd als een tweede dodenhuisje.

Op het einde van de verharding kunt u links in het weiland het bunkertje Av14 zien liggen. Dit was ook één van de eerste testbunkertjes op het gebied van camouflage. Het is een mengeling van vermoedelijk kleurlijnen en “Enduit Tyrolien Mamelonné”. De bunker is volledig vrij en kan eventueel via het weiland bereikt worden. Merk op dat dit een zeer raar weiland is dat gekenmerkt wordt door vele niveauverschillen. Dit is naar alle waarschijnlijkheid niet kunstmatig aangelegd maar is altijd zo geweest.

Waar de verharding ophoudt, gaan we gewoon rechtdoor het veld in via de bestaande veldweg. Deze draait een eind verderop weg naar rechts om dan weer iets verder naar links af te buigen in de richting van een zeer eenzaam gelegen hoeve. We kunnen nu op de rechter kant naast de hoeve al eens een blik werpen op de bunker D20 die we later op de wandeling nog beter te zien zullen krijgen. Analoog kan men links in de verte al gans de tijd de bunker Av13 zien staan, boven op de top van de heuvel tegen de Oosterzelesteenweg en de spoorlijn Oostende-Brussel. Ook dat is één van de zwaar bevochten bunkers op grondgebied Kwatrecht.

Op het kruispunt van veldwegeltjes voor deze hoeve gaan we linksaf. Het hoofdwegeltje draait verderop weg naar rechts in de richting van een brugje onder de spoorlijn Brussel-Oostende. We gaan echter in de bocht naar rechts, rechtdoor.

Door hier rechtdoor te gaan komen we langs de spoorwegbunker D19, vlak tegen de spoorlijn gelegen. Het bunkertje was gecamoufleerd als spoorweggebouwtje. Het bunkertje zou na het afbreken van S5 en S6 onder de brug met de Oosterzelesteenweg, wel eens hetzelfde lot kunnen beschoren zijn in de nabije toekomst. Hij staat op zijn kortste punt amper 1.5 meter verwijderd van de dichtstbijzijnde spoorwegrails.

We vervolgen het trekpad dat bij regenachtig weer wel een gigantische modderboel durft worden juist voorbij deze bunker. Dit is dan ook het laagste punt juist aan het beekje dat omwille van de bunker ter plaatse bij de bouw werd gekanaliseerd. We gaan zo de helling op naast het spoorwegtalud, richting Oosterzelesteenweg. Hier wordt in feite pas duidelijk hoe hoog de helling is waarop het bruggenhoofd is gebouwd. Men merkt duidelijk dat men komende van hetzelfde grondniveau als de spoorlijn, men op het hoogste punt gemakkelijk een tiental meter hoger komt de staan dan de eigenlijke spoorlijn. Een honderdtal meter voor de steenweg ziet u op de linker kant Av13 liggen die origineel gecamoufleerd was als een soort runderstal.

Op de Oosterzelesteenweg draaien we rechtsaf en kruisen zo de spoorlijn Oostende-Brussel. Juist voor de brug komende uit de richting van Brussel, stonden trouwens tot in het jaar 2006, twee spoorwegbunkertjes S5 en S6. Deze twee kleine eenkamersbunkertjes zijn bij de aanpassingswerken aan de spoorlijn voor TGV-treinen, afgebroken. Daarom ook de vrees voor het bunkertje D19 zoals reeds hierboven beschreven.

Achter de brug ziet u tegen de omheining op de rechter kant, in de voortuin van het scholencomplex Mariagaard, tegen de omheining en sterk verborgen in een bosje,  de bunker A40. Dit gedeelte van de tuin was trouwens tijdens de Duitse bezetting een tijdelijk Duits soldatenkerkhof. Het ganse kerkhof werd in het jaar 1949 volledig ontgraven en overgebracht naar Lommel. Het bevatte toen ongeveer een kleine tweehonderd Duitse graven.

We vervolgen naar rechts en draaien mee af in de richting van de voetgangersbrug over de E40. Achter de voetgangersbrug draaien we rechtsaf op de Vantegemstraat. Links in het weiland zien we het schaapstalbunkerje C17, een vijftigtal meter ver in het weiland. De eerstvolgende steunliniebunker D18, ligt waar men in de verte achter een omheining in het groen, een antennemast ziet staan bij een nogal eenzaam staande woning. Hij staat er verborgen in de voortuin.

Juist achter de gebouwen van de afdeling van landbouwuniversiteit, draaien we linksaf om zo langs de verschillende universiteitsgebouwen zelf te lopen. Het kruispuntje verderop draaien we rechtsaf. Zo komen we langs een dreefje met aan de beide zijden kleine rode beuken. Iets verder komen we opnieuw op een kruispuntje waar we rechtdoor gaan op een mooi kasseiwegeltje. Voor we het kruispunt oversteken op het kasseibaantje, kunnen we nog links langs de weg, in de voortuin van een wit huisje, B41 zien liggen. Het bunkertje staat vlak naast de weg en wordt praktisch door niemand herkend als een bunkertje.

We gaan op het einde van het kasseiwegeltje de helling van een brug op om zo opnieuw de autostrade over te steken.

Op de eerste splitsing na de brug draaien we rechts af.

Aan de eerste spoorwegbrug draaien we rechtsaf in een meestal slijkerig wegeltje. Halverwege het wegeltje ziet men links in het talud, het bunkertje B42 met nog veel restanten van de originele camouflagekleuren. Waarom dit bunkertje heden volledig is dichtgemetst aan toegang en schietgat met inbegrip van geimiteerde tyroolse camouflage kan u lezen op de respectievelijke bunkerfiche.

We komen zo aan een volgende brug onder de spoorweg waar we linksaf gaan.

Meteen na de brug gaan links het veld in om langs de spoorwegberm mee te stappen in de richting van de vorige spoorwegbrug. Hetgene u nu volgt is geen weg, u volgt gewoon de rand van de kouter die overeenkomt met de tijdelijke en permanente erfdienstbaarheid van het bunkertje B43 die we ongeveer halverwege de overtocht van brug tot brug tegenkomen. Dit bunkertje heeft eveneens nog veel restanten van zijn originele kleuren en is aan zijn deurgat nog grotendeels afgesloten. Probeer zeker het bunkertje niet te betreden daar de deur zeker te beperkt geopend is om het bunkertje op een veilige manier te kunnen verlaten. U mag niet vergeten dat van de binnenkant van de bunker gezien het deurgat maximaal voor een vijfde geopend zal zijn aan de bovenkant. We vervolgen daarna rechtdoor in dezelfde richting langs het talud tot we aan een draadversperring komen.

We gaan hier naar rechts mee in de richting van een veldwegeltje. Dit is een toegangswegeltje tot een kasteeltje dat op de zijkant staat van deze grote tussen spoorlijnen en bossen ingesloten kouter. We volgen deze toegangsweg naar links in de richting van de Kalverhagestraat. Eenmaal op de weg gaan we opnieuw naar rechts mee.

We komen eerst op de linker kant langs een wegeltje dat we letterlijk links laten liggen, de Kouterweg. Waar de Kalverhagestraat naar rechts afdraait, gaan wij gewoon rechtdoor in een kaarsrecht dreefje dat opnieuw onder de spoorlijn loopt. Juist voor de brug ligt op de linker kant een sterk overgroeid bunkertje B44.

We vervolgen rechtdoor tot aan de Brusselsesteenweg. Daar draaien we rechtsaf  richting viaduct van Kwatrecht. Als we hier in plaats van rechts af te slaan links afslaan, komen we een honderdtal meter verder op de steenweg, een brugje tegen over een beek. Nog iets verderop zien we een bushokje dat ongeveer moet staan waar vroeger de vrij zware bunker B45 moet hebben gestaan. Ook deze bunker diende te verdwijnen voor verbredingswerken en het doortrekken van de steenweg. De enige nog ontbrekende achterliniebunker voor we aan de Schelde zijn, was de bunker B46. Deze lag verborgen in de tuin van de woning van het Textielbedrijf Texus, vlak tegen de Schelde, aan een oude loskade. Beiden werden echter in 2009 opnieuw als een voorbeeld van hoe men niet moet omgaan met ons erfgoed, gesloopt voor de aanleg van een toeristisch fietspad. Dit was een zeer unieke bunker, niet alleen op deze linie, maar zeker ook voor gans Belgie.

We draaien opnieuw rechtsaf in de Kalverhagestraat. Het wegeltje duikt naar beneden onder de spoorlijn.

Op de eerste T gaan we rechtsaf.

Op de volgende splitsing gaan we linksaf. Dit wegeltje maakt verderop een splitsing waar wij links aanhouden. De rechter kant van de splitsing loopt opnieuw in de richting van de spoorwegbrug waar wij voorheen het veld introkken om B43 te kunnen bekijken. We komen op de rechter kant langs D20 in het weiland. Dit is opnieuw een soort van testbunker zoals er eveneens maar één exemplaar te vinden is op de volledige linie. Dit bunkertje lijkt ongeveer een voorloper van de bunkers later gebouwd op de KW-linie. Origineel was hij volledig geelgroen geverfd als grondkleur. Hierop waren kleurvlekken aangebracht met dezelfde tinten als u nog kan zien aan de binnenkant van de schietgaten.

Praktisch rechtover de bunker gaan we linksaf een veldwegeltje in. Dit wegeltje loopt loodrecht in de richting van de commandobunker C18. Deze bunker lag gedeeltelijk verborgen in een berm van grond.

We volgen het wegeltje voor de bunker naar links. Iets verder draaien we naar rechts af om een honderdtal meter verder opnieuw naar rechts af te slaan. Zo komen we opnieuw uit aan het viaduct van Kwatrecht waar we onze tocht eerder begonnen.

Indien we enkel de verkorte tweede helft van deze wandeling hebben gedaan moeten we hier nog naar rechts afdraaien in de richting van het wegeltje dat naar het kerkhof van Kwatrecht loopt.

Er bestaat altijd de mogelijkheid bovenstaande wandelingen uit te voeren onder begeleiding. Ik wil in die gevallen gerust de wandeling zelf begeleiden. U krijgt in dat geval wat meer technische uitleg over de bunkers die onder de wandeling in het zicht komen. Mochten jullie hierin geinteresseerd zijn, neem dan gerust contact op. info@bunkergordel.be.

Ook bestaat altijd de mogelijkheid tot het ontwerpen van een meer lokale wandeling in eventueel op het moment nog niet bewandelde zones van de bunkerlinie. Dit soort wandelingen is ook altijd mogelijk maar vraagt wel meer voorbereiding. Voor die wandelingen is wel in eerste instantie een groter bezoekersaantal en voorbereidingstijd nodig.