Details van de legers:

• Toestand Belgisch leger ten tijde van augustus 1914
• Toestand Belgisch leger ten tijde van mei 1940
• Toestand Duits leger ten tijde van meidagen 40

Gesneuveldenlijsten:

Vestingsbouw directe omgeving Gent.

Overzicht van de drie aanwezige schuilstructuren:

• Schuilkelder 1: dichtst bij de autostrade.
• Schuilkelder 2: rechtover hoofdingang schoolgebouw.
• Schuilkelder 3: dichtst bij de spoorwegtalud.

Schuilkelder 3. (dichtst bij de spoorweg)

Dit is de schuilkelder die werd bedreigd door afbraak. De afbraak kon afgewend worden. De kelder werd bewaard onder het nieuw aangelegde busstation op het scholencomplex Mariagaard te Wetteren. Voor meer details, zie onderaan de reportage over de werken uitgevoerd eind 2011, begin 2012.

Dit is de schuilkelder het dichtstbij de spoorwegtalud. Het is de enige kelder voor het meest rechtse gebouw van de twee hoofdgebouwen van Mariagaard. Zoals hij gelegen is, moet hij op de rand van het toenmalige Ehrenfriedhof Kwatrecht gelegen hebben. De schuilkelder zit zeker niet diep genoeg opdat ze nog graven zouden hebben kunnen maken boven de Schuilkelder. De bovenkant van de Schuilkelder zit maximaal een halve meter tot een meter onder het maaiveld. Ze zitten dus in feite zeker niet echt diep ingegraven.

Openen Schuilkelder 3.

Onderstaande fotoreeks toont beelden van het openen (werd daarna weer in originele staat hersteld) van Schuilkelder 3 op de terreinen van Mariagaard te Kwatrecht.

Het was een merkwaardige ervaring de Schuilkelder te openen. Ik verwachtte een aantal kamers te vinden. Niets was echter zoals verwacht. Deze kelder is vrij eenvoudig open te leggen via de betonnen dekplaten die de kelder afsluiten aan de kant van het schoolgebouw.

Linksboven toont hoe de kelder werd geopend. De toegang werd maar heel beperkt geopend. De smalste stenen wegen zo een 60 tal kilogram. De grotere, bredere dekstenen wegen allicht rond de 80 a 100 kilogram. Rechtsboven ziet u de trappen zoals ze eruitzagen bij het origineel openen. De bakstenen trappen waren bedekt met een vette laag slib en zware kleigrond die door de kieren tussen de dekplaten in de kelder was terechtgekomen gedurende de vele jaren dat de kelder ondertussen was afgesloten.

Linksonder is dezelfde bakstenen trap waarbij de meeste grond reeds werd verwijderd van de trap. De grond ligt nu, zoals u kunt zien op de foto ernaast, in de benedenhoek van de gang. Hier ligt ook vrij veel puin en rommel dat toch in de periode dat de toegang allicht ooit niet zo goed is afgesloten geweest, in de kelder is geraakt.

Hieronder een vrij gedetailleerde schets van de binnenstructuur van deze schuilgang.

De kelder is niets anders dan een opeenvolgen van 5 gangen. In de hiernavolgende tekst zijn de gangen genummerd van 1 tot 5 waarbij we zijn beginnen tellen vanaf de ingang waar de kelder werd geopend (dichtstbij het hoofdgebouw van Mariagaard).

De gangen zijn niet allen even lang. Zo is de eerste gang de kortste en de 2e gang de langste. De 3 andere gangen zullen ongeveer evenlang zijn. Deze schuilkelder moet ongeveer zitplaats gegeven hebben aan een 100 tal personen. Dit sluit dan wel niet uit dat er uiteindelijk veel meer personen in konden verblijven in nood indien deze bleven rechtstaan.

Deze gangen lagen zigzag achter elkaar opgesteld. Alle gangen konden afgesloten worden van elkaar door middel van gasdichte houten tussendeuren.

De schuilkelders, eigenlijk schuilgangen, zijn in feite niets meer dan scherfvrije ruimtes. Hiermee wil ik zeggen. Zij beschermden de aanwezigen tegen de gevolgen van naast de kelder inslaande bommen en projectielen. Zij waren wel zeker niet bestand tegen een rechtstreekse voltreffer. Belangrijk in dit opzicht is de zigzag-structuur. Dit is niets meer dan een extra beveiliging die men voorzag. Mocht toch een treffer één van de gangen vol weten te raken, zou de schade beperkt blijven tot enkel deze gang. Voor deze reden waren er ook deuren tussen de verschillende gangen.

In de wanden waar geen bankjes voorzien waren, vindt men twee soorten gaten en uitsparingen terug. De uitsparingen met weinig diepgang (met mooie boogvorm uitgewerkt), dienden voor het plaatsen van olielampen. Deze olielampen dienden voor de verlichting in de gangen. Dit zijn de uitsparingen die men op halve hoogte van de gangen kan zien.

Een tweede soort openingen in deze wanden zijn bij deze gang telkens op het niveau van de bodem en kort onder het plafond te vinden. Dit zijn ventillatiegaten. Men ziet duidelijk dieper in het gat dat er achteraan een verticale luchtschacht is uitgewerkt. Deze schachten zijn wel nergens nog aan de bovenkant van de schuilgangen terug te vinden. Meestal steken zij vol met grond.

Waarschijnlijk stelt u zich ondertussen ook de vraag of de gangen voorzien waren van elektriciteit. Dit was inderdaad zo. Er zijn nog beperkte restanten van aanwezig. Aan de bovenkant van de gang voor u de schuilgangen zelf betreedt, ziet u duidelijk nog sporen van ondertussen verdwenen elektrische verlichting. De beide toegangen waren zowel links als rechts achter de ingang, voorzien van lichtschakelaars. Elke toegangstrap was ongeveer in het midden aan de buitenkant in de boogstructuur voorzien van verlichting. Mogelijks was dan ook telkens 1 van de schakelaars juist achter de ingang voor de buitenverlichting en één voor de verlichting in de schuilkelder. Na de toegang is er heden op de rechter kant nog een restant van een grotendeels weggeroeste elektriciteitsboite. Tegen het plafond kan men de ganse kelder door aan de rechter kant de restanten terugzien van de bevestigingshaakjes van de ondertussen verdwenen stroomdraad doorheen gans de kelder.

Aan de deurstijlen komen ook steeds deze metalen buisjes terug die ingemetst zitten. Deze dienden voor de stroomdraad te beschermen in het metselwerk. In de kleine ruimte die we verderop nog zullen bekijken vindt men ook nog duidelijk de restanten terug waar ooit elektrische verlichting moet gezeten hebben.

Mocht u zich afvragen waarom toch nog overal die uitsparingen voor olielampjes terwijl er toch elektriciteit in de schuilgangen was. De stroomvoorziening kwam voor bijna 100% zeker uit de hoofdgebouwen van de school. Op het ogenblik dat deze zou gebombardeerd worden, zou de elektriciteit wel het eerste zijn dat zou wegvallen. Vandaar de extra verlichting met olielampen.

De uitsparingen voor olielampjes komen ook steeds terug op het uiteinde van de gangen, naast de tussendeuren. Merk ook op dat de hoek onder de uitsparing voor de olielampen, volledig in hoek was uitgewerkt met bankjes. U kijkt hier op de kop van gang 2 kijkende naar gang 1. De foto rechts is de derde gang gekeken in de richting van gang 2.

Op de foto links hierboven ziet u trouwens nog iets merkwaardigs. De stroomvoorziening heeft zich achter de toegang tussen gang 1 en 2 namelijk nog eens opgesplitst. Onder de bankjes liep ook nog een stroomdraad. Deze liep naar alle waarschijnlijkheid tot in de nooduitgang die iets verderop wordt bekeken.

De overgang tussen gang 2 en gang 3 is een iets uitgebreidere bespreking waard.

Op de overgang tussen beide gangen was een van twee kanten bereikbare nooduitgang voorzien. Dit was een schacht waarlangs men met stijgijzers de schuilkelder kon verlaten. Heden ten dage zijn deze nooduitgangen afgesloten door middel van de zware betondeksels die men aan de bovenkant van de schuilkelders, ongeveer in het midden van de kelder, kan zien liggen. Deze dekstenen zijn zeker niet meer origineel. Origineel waren deze uitgangen allicht op een iets of wat gelijkaardig manier uitgewerkt als de huidige nog 2 bestaande toegangen.

De foto hier linksboven is de deels geopende nooduitgang, gezien vanaf het uiteinde van gang 2. Dat het muurtje niet origineel is kan men vrij goed zien aan de kleur van de voegen die totaal anders is van kleur dan de voegen van de rest van het metselwerk.

De linker zijmuur aan de binnenkant van de nooduitgang, bevat stijgijzers om de kelder in nood via de bovenkant te kunnen verlaten. De uitwerking van de bovenkant is heden zeker niet meer zoals origineel. De zware betonnen plaat is een aanpassing van toen de kelders definitief werden afgesloten en dus niet origineel. Hoe de nooduitgang aan de bovenkant er origineel uitzag, blijft tot op heden nog een raadsel.

Op het uiteinde rechts van gang 2 bevindt zich nog een merkwaardige ruimte. Het betreft hier een klein kamertje dat meer dan waarschijnlijk ooit een toilet was. Ook dit kamertje was totaal afsluitbaar via een deur van de rest van de kelder. Op de tweede foto ziet u duidelijk de restanten van plankjes waarop allicht ooit een plank lag met een gat. Achteraan ziet u nog een buis uitkomen die voor ventillatie moest zorgen in deze kleine ruimte. Dit is ook het kamertje dat 100% zeker was voorzien van aparte elektrische verlichting. De schakelaar zat rechtsbuiten naast de deur.

Links ziet u nog een foto van de nooduitgang, nog praktisch dichtgemetst, gezien vanaf gang 3. Opmerkelijk en misschien voor sommigen wat beangstigend, is dat de wanden van gang 3 niet in zo een denderende staat meer zijn. De muren zijn er op de rechter kant op verschillende plaatsen zwaar doorgezakt onder te zware belastingen.

Nog een merkwaardige vaststelling is dat gang 3, 4 en 5 bovenaan het plafond voorzien zijn van een ringbalk. Gang 1 en 2 hadden deze niet. Dit komt allicht omdat bij gang 1 en 2 het plafond bestaat uit betonnen balkjes of kleine welfsels die steeds steunen van de ene zijmuur op de andere. Bij gang 3, 4 en 5 is het plafond zeer duidelijk zichtbaar plaatselijk uitbekist en ter plaatse gegoten. In deze zone waren de muren bovenaan nog eens extra voorzien van een ringbalk.

Nog een merkwaardig iets is dat net voorbij het midden van de 4e gang in het plafond twee kernen uitgeboord zijn. De doorboringen zijn wel niet dwars doorheen het plafond. Het nut en de bedoeling van deze boringen zijn niet duidelijk, alsook uit welke periode ze dateren blijft een raadsel.

Op de foto met de deurstijl ziet men ook nog duidelijk de restanten van de deuromlijsting. Op de houten randen vindt men nog restanten terug van dichtingen op het hout waaruit blijkt dat de tussendeuren zelfs nog gasdicht waren ook.

De rechter foto is de deurstijl juist tussen gang 3 en gang 4. De rechter zijmuur built letterlijk op verschillende plaatsen uit naar binnen. Zie beide foto's hieronder.

De muren staan onderaan vrij sterk bol. Vooral ter hoogte van de ventillatieschachten die allicht vol grond zitten en enorm gespannen staan van de grond. Mogelijks is deze schade te wijten aan het zware oorlogsmateriaal dat hier tijdens de bevrijding op de terreinen werd gestockeerd. Hierbij is allicht weinig rekening gehouden met deze structuren die nog in de ondergrond verborgen zaten.

Let er ook eens op dat alle vloeren integraal ook uitgewerkt zijn in baksteen. De bakstenen zijn hier naast elkaar gelegd zoals men heden klinkers legt.

Het plafond is in gans de kelder

Hieronder links nog een foto van gang 4. Achter het deurgat is nog een kleine restant aanwezig van voor de rest totaal verdwenen bankjes. Rechts ziet u gang 5.

Het lijkt gezien de aanwezigheid in de periode van 1943 tot 1944, vrij logisch dat de kelders deel uitmaakten van de toenmalige Nazischool. Ook is het strakke zigzagpatroon ook courant gebruikt voor Duitse schuilkelders en loopgraven uit die periode.

De schuilgangen zijn te beschouwen als scherfvrije ruimtes. Dit wil zeggen dat de gangen de inzittenden beschermen tegen projectiel- en bominslagen kortbij de kelders. Tegen een directe inslag op de kelder van een zwaardere bom zou deze structuur echter nooit soulaas kunnen brengen. Deze zou zeker dood en vernieling aangericht hebben in de kelder. Wel was in dat geval de zigzagstructuur met de tussendeuren van nut. De schade zou namelijk wel beperkt blijven tot de gang waar de voltreffer plaatst had. Ook zou de nooduitgang en de uitgang aan elk van de kanten van kelder moeten maken dat de gang toch altijd een mogelijkheid had om verlaten te worden mocht hij ergens afgesloten geraken.

De schuilkelders liggen in de voortuin van een school. U kunt ze reeds eenvoudig vanaf de weg zien daar zij te herkennen zijn als oneffenheden in het terrein. Het zijn heuvels in het voor de rest vlakke terrein van de voortuin van de school. De lokatie is dezelfde als deze van het oude Duitse kerkhof en de bunker A40 die op de rand van dit toenmalige Duitse kerkhof.

Komende van de steenweg Aalst-Gent moet men afslaan in de richting van de E40 autosnelweg, oprit Wetteren. De school Mariagaard ligt in dat geval juist achter de spoorwegbrug op de rechter kant.

Komende van de E40 ligt de school juist naast de aftrit Wetteren van de E40, rijdende in de richting van Wetteren.

U kunt de schuilkelders zelf niet bezoeken daar zij volledig afgesloten zijn. Er is slechts een toegang eventueel nog open te maken. Gelieve dit echter niet meer te doen daar er uiteindelijk in de schuilkelder niets "meer" te zien is dan dat u reeds kunt zien op de foto's die u hierboven kunt vinden. Respecteer de terreinen van de school AUB. Na het betreden van de schuilkelder door mijzelf is alles weer hersteld in zijn originele toestand.

Reportage over de aanleg van het busstation met behoud van de schuilkelder. (Februari 2011 tot begin 2013).

Dit project mag gerust beschouwd worden als een voorbeeldproject als het gaat om het integreren van bestaand erfgoed binnen nieuwe projecten (zonder dat dit extra massa's geld moet kosten).

Bij het vrijmaken kreeg men heel duidelijk te zien hoe de nooduitgang er eigenlijk moet hebben uitgezien. Vroeger zat deze verborgen onder een niet originele zware betonnen plaat en was deze al een groot stuk afgelaagd. Men ziet dat hij bestond uit een ladder gevormd door stijgbeugels in de wand en een uitgang. De hoogte dat het gat had om de gang te verlaten is heden wel nog moeilijk te achterhalen. De uitgang is nog beperkt zichtbaar (iets lager uitgemetst maar al serieus afgelaagd vroeger voor het aanbrengen van de betonnen plaat). Hoogstwaarschijnlijk zal de uitgang bovenaan +/- even groot geweest zijn dan de ingang tot deze nooduitgang onderaan.

In een volgende fase werden de zijkanten van de schuilstructuur opnieuw opgevuld met gestabiliseerd zand. Hierdoor zouden de muren van de structuur zeker bijkomend moeten beschermd zijn tegen de druk die er mogelijks zou boven komen. Gelijktijdig werden alle boven het niveau van het gewapend betonnen plafond afgelaagd tot op dit niveau. Dit was onder andere het geval voor de nooduitgang en de toegang die tot dan de enige bruikbare toegang was tot deze structuur.

Het dient bij deze zeker gezegd te worden dat dit een project is geweest die respect verdient voor de wijze waarop het werd gerealiseerd. Zoals u kunt zien is de beperkt afgelaagde nooduitgang perfect proper achtergelaten.

In de fase daarop werd binnen de gemaakte bekisting beton gestort die er moest voor zorgen dat de originele structuur niet hoeft bij te dragen tot de sterkte van de structuur er onder. U kijkt hier op dezelfde plaats als hierboven. Deze toegang zit voortaan voor goed verborgen onder het busstation.

Omdat men deze ingang en de nooduitgang diende uit de bekisten van binnenuit, is het evident dat de tot dan nog niet geopende toegang van de structuur werd vrijgemaakt. Dit stuk van de schuilgang zou niet onder het busstation verdwijnen en op die manier onaangepast bewaard kunnen blijven. Dit is ook meteen de actuele toegang van de structuur geworden.

Besluit bij deze reportage.

Moge dit project (in dit geval letterlijk) een schoolproject zijn van hoe omgaan met nog resterend erfgoed binnen een nieuwer project.

De structuur bleek vanaf de eerste info-avond ten dode opgeschreven als het van de personen van de Lijn uitging. De gemeente Wetteren had reeds groen licht gegeven voor de sloop, zelfs zonder het verplichte advies van de dienst Erfgoed aan te vragen. (Dit advies is verplicht aan te vragen voor werken aan reeds binnen het erfgoed opgenomen structuren zoals deze. Het mag dus opnieuw een kemel van formaat genoemd worden dat een dienst Stedebouw van een gemeente als Wetteren, toch blijkbaar opnieuw zijn verplicht te volgen procedures niet blijkt te kennen en hiervoor op de vingers moet getikt worden door een buitenstaander (het verplichte advies werd via de website aangevraagd en hun daarna via mail bezorgd...).

Van bij aanvang van het eerste protest vanwege deze website, was de directeur van de betrokken school Mariagaard, Mr Daniël De Coen, meteen te vinden voor het idee om de structuur gewoon onder het station te proberen bewaren. Vooral toen bleek dat de bovenkant van de structuur op een gelijk niveau lag van het toenmalige maaiveld, heeft hij de bewaring altijd ten volle gesteund en zelf aangeboden om in te willen staan voor zijn latere toegankelijkheid van de structuur. Bij deze dan ook mijn grootste respect voor het mogelijk maken van deze wijze van conservering van deze schuilstructuur binnen dit ruime project door Mr Daniël De Coen zonder wiens steun dit project allicht nooit had gelukt.

Ook de uitvoerder van de werken, de firma Persijn, verdient een pluim voor de zorgvuldige uitvoering ervan, terwijl dit toch ook zeker niet de meest courante werken zijn die deze firma uitvoert.

Het project is een voorbeeld van hoe zonder veel meerkosten (vergeet niet dat slopen ook heel wat puin en meerwerk had opgeleverd) een dergelijke structuur toch kan behouden blijven voor het nageslacht.

Bedankt vanwege deze website voor allen die met hun erfgoed nog begaan zijn.