De Hollandstellung - Inventarisatie van deze bunkerlinie op grondgebied Knokke Heist.

Op Knokke Heist is de linie eigenlijk nog vrij vlot terug te vinden, beter dan op bepaalde andere zones van het door de Duitse Marine bebunkerde gedeelte. Men vindt er enkel bunkers opgetrokken door de Duitse Marine. Deze hebben hun bunkers altijd volledig bekist en opgetrokken in ter plaatse gestort gewapend beton. Er is op Knokke echter hierop 1 uitzondering te vinden die ook deels met bunkerstenen blijkt te zijn opgetrokken.

Voor de bunkers gebouwd door de Marine tussen Strobrugge en de kust, vindt men geen detail per gemeente terug. Men vindt er enkel van terug dat ze zullen deel uitgemaakt hebben van een totaal van 133 bunkers en structuren die nog konden teruggevonden worden in een inventarisatie van dit Marinegedeelte van deze bunkerlinie in 1921. Er is echter geen detail over hoeveel er hiervan toen specifiek op Knokke Heist stonden.

Ook in het Marinegedeelte vanaf Knokke tot Leestjesbrug op Middelburg is de linie in 2 lijnen gebouwd. Zo vindt men een lijn gevormd van bunkers vrij kort tegen de Belgisch-Nederlandse grens en een dunner bebunkerde zone op een lijn iets meer westelijk.

Vanaf Knokke vertrekkend is een eerste probleem reeds wat we nog gaan beschouwen als Hollandstellung en wat niet. Vergeet niet dat de Hollandstellung tegen de Belgische kust letterlijk aansloot met de daar aanwezige kuststellingen. Zo was er een "Stützpunkt St Paul" in het huidige Zwin. Moet je dit gaan beschouwen als ruststelling bij de Hollandstellung of is dit reeds ruststelling of achterlijn bij de Duitse kuststelling "Lager Coln". Voor de gemaakte inventarisatie werden de mogelijks nog bestaande bunkers van "Stützpunkt St Paul" niet mee geïnventariseerd als deel uitmakend van de Hollandstellung. Voor het bepalen van de exacte locaties werd namelijk gebruik gemaakt van een ouder kaartje dat de locaties aanduidt waar in elk geval ooit structuren stonden. Men vindt er duidelijk verschillende nummeringen op terug en daarop werd binnen deze inventarisatie gekozen enkel de lagere bunkernummers die ook bij de gekende structuren op het grensgebied werden toegepast, ter volledigheid op te zoeken als aanvulling.

Vanaf de kust aan het natuurgebied het Zwin te vertrekken volgt de linie letterlijk de rand van het vroegere koninklijke domein, heden het bezoekerscentrum van het Zwin aan de Graaf Leon Lippensdreef. Daarna volgt ze de onverharde Nieuwe Hazegraspolderdijk om zo het Fort Hazegras te bereiken. Vanaf daar loopt de lijn verder langs de oude Spaanse aangelegde Cantelmolinie om zo Westkappelle te bereiken.

Vanaf Knokke te vertrekken is er van de eerder gemelde achterlijn nog zeer weinig terug te vinden, ook allicht deels omwille van de reeds vermelde beperking hogerop vermeld. Op grondgebied Knokke wordt van deze achterlijn nog slechts 1 bunker teruggevonden. Van een tweede bunker kan enkel nog een mitrailleurpaal worden teruggevonden achteraan een sterk overwoekerd bosje.

De achterlijn zal voor de rest maar opnieuw heel duidelijk worden teruggevonden vanaf Lapscheure. Voor de rest moeten we het dus op Knokke doen met locaties van verdwenen bunkers.

Meestal zijn de bunkers op de achterlijn vrij lokaal gegroepeerd in kleine bunkerconcentraties. Een veel teruggevonden combinatie is dit van een commandobunker, een telefoniebunker en een lichtsignaalbunker. Soms ging men de commandobunker en de telefoniebunker groeperen in 1 grotere bunker en bestond de combinatie slechts uit 2 bunkers. Bij deze combinatie werden hier en daar toch blijkbaar ook nog aparte manschappenbunkers met bijhorende mitrailleurpalen opgericht.

Omdat de eigen telling uit het boek "De Hollandstelung" van Hans Sakkers zeker niet de volledige lijn onderzocht, is de telling die daar in terug te vinden is, ook zeer irrelevant om als referentie te gebruiken, wat dan ook niet is gebeurd. Wel zijn de vermelde locaties uit het boek mee opgenomen in de eigen zoektocht.

Hieronder alvast de situatie van structuren door www.bunkergordel.be teruggevonden, Mocht u er meer info over kunnen geven over ontbrekende zaken, aarzel niet dit door te geven op info@bunkergordel.be. Weet dat aanvullende details over bunkers aangeduid met cirkeltjes omdat de 100% exacte locatie mij ontbreekt, zeker ook altijd welkom zijn.

Elk aangeduid bunkertje werd informatief van een eigen veronderstelde indeling voorzien omdat de oude reeds bestaande indelingen vrij onlogisch zijn en er blijkbaar types worden uitgevonden bij de vleet zonder dat ze soms nog van elkaar onderscheidbaar zijn. Er zullen later nog gedetailleerde bunkerfiches worden toegevoegd van de bunkertjes die tijdens de zoektocht ook in de mate van het mogelijke in detail gefotografeerd worden.

Alle onderstaande luchtfoto's zijn afkomstig van Google Earth.

De teruggevonden locaties werden om de deze telling iets visueler te maken van een aparte kleur voorzien. Deze kleuren werden toegepast op onderstaande foto's:

• Nog bestaande Hollandstellung bunkers - Lichtblauw
• Structuren die in dezelfde regio zijn opgetrokken maar geen deel uitmaken van de Hollandstellung - Geel. (Geel)
• Gekende gesloopte structuren - Rood
• Locaties van ooit geplande maar nooit gebouwde bunkers - Roze
• Hollandstellung bunkers reeds vermeld op vorige foto's - Oranje.

Indien de locaties zo goed als correct gekend zijn, zullen de structuren aangeduid worden met een stip in bovengemelde kleur. Indien enkel ongeveer de locatie gekend is, zal dit gebeuren met een cirkeltje in de gemelde kleuren. Ook de grootte van de cirkel zal afhangen van de mate van onduidelijkheid van de te localiseren zone.

Om het intern wat overzichtelijk te maken werd een interne nummering toegepast die niets vandoen heeft met eerder gemaakte en bestaande tellingen van her en der uit het verleden. Het is gewoon een eigen vorm van telling per gemeente. Ga er dan vooral ook alvast niet meer achter zoeken.

Tijdens WO II zou deze Hollandstellung ook voor de toenmalige Duitsers soms nog interessant blijken. Er zullen op bepaalde zones nog bijkomende structuren worden opgetrokken. Soms zijn het aanvullingen in het verlengde van de bestaande Hollandstellung of op militair interessante sites die dan werden aangevuld met nog nieuwe bunkers die niets origineel te zien hebben met de hier geprospecteerde Hollandstellung. Deze bunkers dienden voor de Duitsers tijdens WOII als bescherming van het achterland en de nieuwe stellingen stonden bij hen gekend als de "Zweitestellung". Deze "Zweitestellung" maakt in het algemeen direct deel uit van wat in de 2e Wereldoorlog zal gekend staan als de Atlantic Wall. De structuren hier deel van uitmakend zullen onderaan de inventarisatie informatief ook aangeduid worden om geen verwarringen te geven met wat is origineel Hollandstellung en wat niet.

In totaal werden op Knokke 39 locaties geprospecteerd. Van deze 39 locaties bleken er 30 nog effectief bunkers te bevatten. Op 1 locatie kon nog een restant van een verdwenen bunker worden gevonden, namelijk een mitrailleurpaal die origineel bij een bunker stond die op zijn beurt wel degelijk is verdwenen. Van 8 locaties kan vrij precies gemeld worden dat er ooit een bunker heeft gestaan maar dat deze ondertussen gesloopt is.

Ook blijven er op Knokke in totaal 9 bunkers vermist. 3 hiervan moeten hebben gestaan in de directe buurt van de Internationale Dijk. Ook Fort Hazegras zou origineel nog 6 structuren meer geteld hebben die dus allen nog vermist blijven.

Daarnaast konden op Knokke in de directe nabijheid van de geprospecteerde Hollandstellungbunkers nog eens 20 verschillende structuren teruggevonden worden die deel uitmaakten van de eerder gemelde Zweitestellung. 18 hiervan situeren zich eveneens bij het Hazegrasfort dat toendertijd zwaar werd uitgebreid op het bestaande terrein westelijk van de burkeldijk maar zeker ook oostelijk van dezelfde dijk. Daarnaast is er nog een nevenstructuurtje teruggevonden op de domeinen van het Zwin en nog eentje langs de Nieuwe Hazegraspolderdijk. Deze structuren werden onderaan allen ook eens aangeduid op kaart en verduidelijkt met een foto.

Hieronder alvast een detail van een stafkaart met daarop in grote lijnen de loop van de Hollandstellung op grondgebied Knokke. Dit is alleen de voorlijn gezien er nauwelijks nog iets terug te vinden van de achterlijn op 1 bunker na op de Hazegrasstraat. Deze werd eveneens aangeduid met een blauwe stip.

Knokke Heist - De Voorlijn van de Hollandstellung

De Belgische kustlijn nabij het zwin tot de Leon Lippenslaan.

Het dichtstbij de zee terug te vinden structuurtje dat 100% deel uitmaakt van de voorlijn van de Hollandstellung is gelegen in het huidige bezoekerscentrum van het Zwin langs de Leon Lippenslaan. Zo goed als zeker zijn bij de overgang van het domein ooit gekend als de Koninklijke villa naar het huidige bezoekerscentrum van het Zwin nog wel wat structuren verdwenen. Jammer dat daar nog weinig relevantie gegevens van terug te vinden of te verkrijgen is. De eerste structuren maken deel uit van Stützpunkt Bayern Schanze.

Knokke Heist - De Internationale Dijk.

Er is in oudere documenten ook nog sprake van 3 manschappenbunkers die ooit zouden zijn gebouwd langs de Internationale Dijk. Dit is normaal gezien de dijk die de Graaf Leon Lippensdreef te Knokke verbond met de Kanaalweg in Cadzand. Heden is deze door aanpassingen in het Zwin zelfs verdwenen en niet meer bestaande. Zelf heb ik er nooit iets teruggevonden dat op een bunker uit WOI trok, wel een enkele kleine ruïne in het talud naar de terreinen van het Zwin op die dan meer trok op een oud soort tolhuisje of douanegebouwtje. Deze 3 structuren blijven voorlopig een raadsel en als vermist geteld.

Knokke Heist - Leon Lippenslaan nabij het Zwin tot Nieuwe Hazegraspolderdijk bij Fort Hazegras.

Vertrekkend vanaf de Leon Lippenslaan volgt de voorlijn de Nieuwe Hazegraspolderdijk tot nabij Fort Hazegras.

Men vindt er 2 types van structuren. Enerzijds manschappenonderkomens en anderzijds zoals reeds nabij het Zwin tegengekomen, kleine manschappenbunkers-verschansingen.

Let op, ook hier is er in de nabijheid van de Leon Lippens Laan, eigenlijk de eerste bunker die je zal tegenkomen vanaf deze kant de dijk opzoekend, nog een WO II telefoniebunkertje te vinden dat dus ook niets te zien heeft met de hier gezochte bunkers van de Hollandstellung. Allicht betreft het eveneens een Duitse bunker.

Knokke Heist - Fort Hazegras - oostkant en noordelijk van kruispunt Burkeldijk en Retranchementstraat.

Rond dit kruispunt van dijken en waterlopen vindt men een zeer uitgebreide groep van bunkers van de Hollandstellung. Dit steunpunt wordt actueel vaak Fort Hazegras genoemd. Ook Fort Hazegras is geen historische term. Dit oude Spaanse Fort stond vroeger wel gekend als het Isabella-fort. Als onderdeel van de Hollandstellung kreeg het van Duitse kant de naam Stützpunkt Heinrich. De meeste bunkers zijn gelegen op het weiland oostelijk van de Burkeldijk. Er staan echter nog 2 manschappenbunkers bij dit Fort Hazegras horende noordelijk van de Retranchementstraat bij een hoeve.

Let op, hier staan nog heel wat meer structuren maar dat zijn aanvullingen uit WO II (zie lager deze pagina)

De structuren op het oude Fort Hazegras zijn allen beschermd in een algemene beschrijving en niet per individueel element waardoor dit natuurlijk wel problemen oplevert als er specifieke structuren zijn vergeten. In dit geval kom ikzelf bij mijn inventarisatie aan een telling van 7 kleine manschappenbunkers - verschansingen en geen 6 waardoor er dus blijkbaar alvast 1 structuurtje vergeten blijkt binnen het beschermingsdossier.

Op Stützpunkt Heinrich, ook gekend als Fort Hazegras zouden origineel 20 structuren gestaan hebben ten tijde van WOI. Heden zijn hier 14 locaties van gekend. Dit impliceert dat er in de directe omgeving alvast nog 6 structuren zouden moeten gestaan hebben of nog niet opvallend zitten. Voorlopig zijn er nog een tweetal locaties die hiervoor verdacht zijn:

• westelijk van de manschappenbunker KH M 22 naar de Retranchementstraat toe, zijn duidelijk grove stukken puin te zien. Deze zijn zeker afkomstig van een verdwenen structuur. Alleen zou ik op basis van het puin dat er te zien is, vermoeden dat het van een verdwenen WOII structuur afkomstig is. Er ligt namelijk ook baksteenbrokkenbeton bij wat zeker niet in gebruik was ten tijde van WOII. Wel sluit niets uit dat daar ook nog restanten onder te zoeken van van bv een kleine manschappenbunker - verschansing. Tegen de achterzijde van dezelfde reeds beschadigde dijk ligt namelijk ook zeer glad puin zichtbaar die dan wel op zijn beurt afkomstig zou kunnen zijn van zo een verschansing.
• Opnieuw op dezelfde dijk, meer specifiek voorbij de reeds moeilijk te vinden manschappenbunker - verschansing KH M 30 en de daaropvolgende identieke structuur KH M 28, zit ook nog een hiaat op deze dijk waar gerust nog zo een structuur onder verborgen zou kunnen zitten.

De locaties waar de overige structuren zouden gezeten kunnen hebben, blijven voorlopig voor de rest nog een mysterie.

Knokke Heist - vervolg voorlinie tussen Fort Hazegras langs Cantelmolinie richting Westkapelle (Stützpunkt Haubtstrasse).

Vanaf hier ontstaat er een serieus hiaat in de Hollandstellung. Hier zijn zeker heel wat structuren verdwenen. Op grondgebied Knokke en Westkapelle vinden we hier op de voorlijn alvast geen nieuwe structuren of resterende sporen van verdwenen bunkers meer. Alleen meestal niet 100% gedetailleerde locaties van waar er ooit bunkers zouden moeten gestaan hebben. Ook is het in de velden totaal niet duidelijk waar we van grondgebied Knokke overgaan op Westkapelle. Vermoedelijk stonden nog 2 voorliniebunkers naast de Cantelmolinie op grondgebied Knokke en al de rest op Westkapelle.

KH M 31

KH M 32

Knokke Heist - De Achterlijn van de Hollandstellung

Achterlinie vanaf Hazegraspolderdijk tot Sint Jansdreef.

Op de ganse achterlijn van Knokke is heden maar 1 bunker nog terug te vinden. Dit betreft de Commando-telefoniebunker op de parking van de Hoeve Hazegras op de gelijkaardige Hazegrasstraat 85. Toch waren hier wel nog meer structuren terug te vinden, dewelke we hier bijkomend proberen te localiseren.

Een eerste structuur lag nog iets noordelijker van de gekende structuur. De rest lag allemaal zuidelijker.