Publieke schuilkelder onder een gebouw van het basisschooltje "Ten Berg" op het grondgebied van Sint Amandsberg.

Andere militair getinte structuren regio Oost-Vlaanderen

beperkte lijst hieronder

Citadelpark Gent

Buskruitfabriek Cooppal Wetteren

Vliegvelden WO I Regio Gent

WO I Munitiepark Kwatrecht

De Dodendraad

De Hollandstellung - Duitse WO I bunkerlinie

Reichsschüle Flandern - SS-School Kwatrecht

Duitse Atlantic Wall Radarpost - Goldammer

WOI en II Munitiedepot De Ghellinck Zwijnaarde

Duitse gangen onder centrum Gent WOII

Publieke WOII Schuilplaatsen Groot Gent

Enkele structuren buiten bovenstaande regio

Het Fort van Eben Emael

KW-linie

Oorlogsverhalen regio Gent

WO I - Kwatrecht - Melle

18 daagse veldtocht gekoppeld aan TPG

Neergestorte B17 te Kwatrecht 19-09-1944

De bevrijding WO II van de regio rond TPG

Details van de legers:

Gesneuveldenlijsten:

Contact en onbeantwoorde vragen

Media-aandacht

Copyright

Links

Korte beschrijving en plaatsing in de geschiedenis van deze publieke schuilkelder.

Het betreft hier een vrij grote publieke schuilkelder. Hij zit totaal onopvallend verborgen als kelder onder één van de schoolgebouwen van het basisschooltje "Ten Berg", Schoolstraat 27 te Sint Amandsberg.

De luchtfoto hieronder schets de lokatie van het schooltje, midden in het centrum van Sint Amandsberg. (Foto: Gis-Vlaanderen).

De in 1940 opgerichte dienst Openbare schuilplaatsen stond in voor alle openbare publieke schuilplaatsen. Naast specifiek ingerichte gebouwen waren er ook veel publieke gebouwen waar men kelders ging verbouwen en verstevigen om ook dienst te doen als publieke schuilplaats. In 1944 beschikte Gent in totaal over publieke schuilruimte voor bijna 100.000 personen.

Naast de publieke schuilplaatsen werden na de Duitse inval (tijdens de Duitse bezetting) ook nog schuilplaatsen gebouwd door de Duitse bezetter. Beide types zijn echter tijdens de bezetting steeds strikt gescheiden gehouden, ook om de veiligheid van de burgerbevolking steeds te kunnen garanderen.

Praktisch alle schoolgebouwen hadden schuilplaatsen. In de basisschool "Ten Berg" te Sint Amandsberg vindt men nog een zo goed als authentieke opgetrokken gewapend betonnen schuilkelder daterend uit 1939 (ook het bouwjaar van het desbetreffende schoolgebouw). Het betreft een schuilbunker die eveneens was voorzien van sanitair en wasplaatsen wat niet overal het geval was.

De schuilkelder werd ontworpen door de architecten D. en A. Rooms en bood origineel ruimte aan 175 volwassen personen. In 1943 werd hij als bescherming tegen aanslepende luchtaanvallen op Gent (nabijheid vliegveld Sint Denijs Westrem) in gebruik genomen voor het personeel en de schoolkinderen. Vanaf 1943 tot 1944 werd hij ook openbaar ter beschikking gesteld voor omwonenden.

Door de blijvende koude oorlogsdreiging onderging de bunker nog een flinke opknapbeurt in 1953 (tevens ook de periode dat in de Gentse haven nog 20 schuilbunkers werden opgericht voor de havenarbeiders).

In 1981 werden de laatste renovatiewerken uitgevoerd, namelijk het gedeeltelijk aanpassen van de elektriciteitsbekabeling. De structuur had dan al totaal geen functie meer als schuilbunker maar eerder als extra bergruimte voor het scholencomplex.

Het plannetje hieronder kan worden teruggevonden in het boek "Buskruit en Sauerkraut - oologsbronnen in de Zwarte Doos (20ste eeuw) - p137 (Stad Gent - Stadsarchief). Het betreft allicht een origineel bouwplannetje.

grondplan schuilkelder Ten Berg Sint Amandsbergen

De schuilkelder is opgebouwd uit zes zo goed als evengrote schuilkamers. Daarnaast is er met zekerheid één toegangstrap (mogelijks nog een tweede), 2 kleinere sassen en met zekerheid 1 uitgang (allicht origineel nog een tweede, heden afgesloten).

Het plannetje blijkt grotendeels te kloppen op enkele kleinere details na. Het plannetje hieronder is opgehangen in de bunker zelf en heeft wel een aantal zeer kleine verschillen. Dit plannetje is wel identiek met de eigenlijke bunker.

De verschillen die mijzelf het sterkst opvallen zijn de ontbrekende deur tussen de 2e en 3e kamer en de langere gang zichtbaar waar allicht een tweede toegang zat. Ook hier is er echter op de schets geen sprake van een tweede trap terwijl deze er allicht wel in realiteit is.

Op het eerste zicht hebben we hier te maken met een doodgewone speelplaats van een lager schooltje. Weinig of niets wijst op de aanwezigheid van een schuilkelder onder dit gebouw.

De toegang van de kelder zit verborgen achter het eerste deurtje dat u kunt zien op de foto (blauwe kleur) gelegen tussen de poort en het naar voor uitspringende gedeelte van het gebouw.

Achter het deurtje vindt men een betonnen trap die heden wordt gebruikt als stapelruimte.

Onderaan de trap vindt men een eerste nog aanwezige gasdichte stalen toegangsdeur. Alle gasdichte deuren zijn deuren met een vierpuntssluiting.

Zowel de eerste schuilkamers als het toegangssas doen heden dienst als stapelruimte. Aan de vloer is hier en daar wel te zien dat de kelder last heeft van binnenkomend water. Het sas dat zich achter de trap bevindt, is afgesloten door een tweede stalen gasdichte deur. Deze geeft toegang tot de rest van de schuilbunker.

Centraal in de vloer van het toegangssas bevindt zich nog een afwateringsputje. Naast de tweede deur in het sas bevindt zich nog een betonnen bak die mogelijk een afvoerput is voor water of een waterputje.

gasdichte stalen deur met vierpuntssluiting

Dat wateroverlast hier niet altijd een onbekende is, is duidelijk te zien aan de onderkant van de stalen deuren.

Achter deze tweede stalen deur, vindt men de eigenlijke schuilplaats.

Achter de deur bevindt zich een lange gang. Op de rechterkant vinden we 5 opeenvolgende praktisch identieke schuilplaatsen. Links van de gang vinden we 4 van elkaar gescheiden toiletten en evenveel wasbakken. Achteraan de gang zien we een laatste 6 schuilkamer. Achter de 5 kamers en naast de 6e schuilkamer bevindt zich het tweede sas dat toegang geeft tot een tweede en heden afgesloten tweede toegang.

Merk op dat zelfs de gangen en het sas voorzien waren van bankjes.

zicht op toiletten en wasbakken in de hoofdgang van de schuilplaats

De buizen die men her en der de bunker ziet doorkruisen zijn meer dan waarschijnlijk niet origineel. Allicht was het estetischer ze langs de kelder onder de klassen te verstoppen in de bunker om ze zo aan het zicht te onttrekken.

Hiernaast nog een meer gedetailleerde blik op de nog aanwezige toiletten in de bunker.

Hieronder krijgt u zicht op de eerste schuilkamer, meteen rechts als u het toegangssas uitkomt. Deze kamer, het dichtst bij de toegang is letterlijk wel gebruikt als stapelruimte voor schoolspullen waar men niet meteen een nieuwe lokatie kon voor vinden. Bij het eerste kamertje zijn alle bankjes nog aanwezig, zelfs de kapstokjes met hier en daar nog naambordjes eronder.

1e schuilkamer kelder Sint Amandsbergen

De volgende foto's zijn van de tweede kamer. Ook deze wordt nog gebruikt als stapelkamer. Bij de eerste drie kamers is wel duidelijk alle elektriciteit en verlichting vernieuwd geweest. De kamers verderop zijn deels onverlicht of bevatten nog oude verlichting.Of de toegangsdeurtjes van de eerste twee kamers origineel zijn, weet ik niet. Merk ook op dat de tweede kamer geen deurgat heeft naar de derde kamer zoals op het originele plan.

Het derde kamertje is leeg. Het geeft wel hierdoor een betere uitzicht over hoe de kamertjes ooit waren. Wel valt op dat de bankjes in vrij veel van de kamertjes nog zo goed als intakt aanwezig zijn.

Wel merkwaardig is dat bij de eerste kamer, kapstokjes met zelfs veelal naambordjes eronder aanwezig zijn. De tweede kamer heeft geen kapstokjes. De derde kamer dan weer wel maar hier lopen de kapstokjes zelfs door over de ventillatieroosters achteraan en het deurgat op de linker kant dat werd toegemaakt met een houten deur. Dit zou laten vermoeden dat de kapstokken dus toch niet origineel zijn van bij de bouw van de originele schuilplaats.

Vanaf de 4e kamer krijgen we toch een iets ander zicht. Deze 4e en 5e kamer zijn precies niet zoals de eerste drie kamers vernieuwd geweest qua elektriciteit. Ook vindt men hier geen kapstokjes aan de muren. Ik krijg dan ook steeds meer de indruk dat de kapstokjes later zijn toegevoegd aan de eerste en de derde kamer. Misschien heeft men ze willen inrichten als noodklasjes of ruimtes om in nood bij gevaar toch nog les te kunnen geven. In de 4e kamer is zelfs geen verlichting meer aanwezig en zelfs mogelijks nooit geweest. Ook nog opvallend is dat de meeste kamers buiten eventuele deuren ook nog ventillatiegaten hebben in elkaars richting. Achteraan opnieuw ventillatiegaten naar de buitenkant van de bunker.

Hieronder een binnenzicht op de 5e kamer. Deze kamer is sterk vergelijkbaar met de 4e kamer qua uitzicht. De rechter foto hieronder is een dichtgemaakt deurgat tussen kamer 4 en 5. Deze kamer is dan afwijkend met kamer 4 op haar beurt wel nog voorzien van verlichting. Het betreft hier wel zeer sterk verouderde verlichting. Er lopen geen kabels over het plafond wat doet vermoeden dat het nog over originele verlichting gaat waarvan de kabels allicht in het beton mee ingewerkt zit.
schuilkamer Ten Berg Sint Amandsbergen
Hieronder nog een mooie detailfoto van de originele verlichting in de 5e kamer. Enkel het glas heeft de tand des tijds niet gehaald en is gebroken. Aan het uitzicht van het plafond ziet men ook duidelijk dat het plafond ter plaatse is bekist geweest.
originele schuilkelderverlichting
De 5e kamer heeft achteraan nog 2 deurgaten. Het linkse deurgat leidt ons naar een 6e schuilkamer. Het rechter deurgat is de toegang tot een tweede toegangssas. Dit is het sas dat leidt tot de 2e toegang (mogelijks was dit enkel een nooduitgang).

De foto's hieronder zijn van de 6e schuilkamer. Deze heeft twee toegangen. Namelijk een naar de 5e kamer en een tweede rechtstreeks op de grote centrale gang.

Ook deze kamer had geen verlichting.

Hieronder zicht op het tweede toegangssas. Dit werd opnieuw afgesloten door 2 stalen gasdichte deuren. Interessant om melden is dat de doos die achteraan het sas op de bank staat gevuld staat met oude typische Boudewijn en Fabiola foto's zoals er velen omhoog hingen in de scholen in de jaren 60. Opnieuw zijn er bankjes voorzien, zelfs in dit sas. Ook dit sas was wel degelijk voorzien van verlichting.

Het tweede deurgat leidt ons naar de tweede toegang (mogelijks nooduitgang). Dit zou wel logisch te verklaren kunnen geweest zijn uit het feit dat de eerste ingang enkel betreedbaar was achter een eigenlijke toegangsdeur van het schooltje. De tweede toegangstrap zal allicht bereikbaar geweest zijn vanaf het koertje zonder eerst de gebouwen te moeten binnen kunnen. Dit zou kunnen stroken met de uitleg dat de kelder vanaf eind '43 tot '44 ook toegankelijk was door de burgerbevolking in de directe omgeving van de school. Dit zou dus ook moeten inhouden dat de kelder toegankelijk moest zijn, ook al was de school niet open. Let hier wel op. Onderaan de deur bevindt zich een betonnen balkje van ongeveer 40 cm hoog. De vloer van het sas staat gedeeltelijk onder water. Het waterniveau in de gang achter deze balk staat exact evenhoog als het balkje, vandaar het water.

Het binnenzicht van deze tweede toegang wil ik u niet onthouden. Tot mijn spijt had ik enkel veiligheidsschoenen aan. Hierdoor was betreden van deze gang, die volgens mij voor ongeveer 40 cm onder water staat, onmogelijk. Aan het plafond is duidelijk het meer dan vochtige klimaat van deze gang te zien. Op het eerste zicht zie je achteraan de gang afbuigen naar links. Het zou dus zeer waarschijnlijk zijn dat achter de hoek een tweede trap zou beginnen. Het roestige ijzer dat op de zijkant rechts te zien is, is één van de ventillatieschachten die van beneden de kelder naar de buitenkant boven komt.
binnenzicht in nooduitgang

Ook nog heel interessant om even te vermelden zijn de groene buizen die op de foto's hiernaast te zien zijn. Dit zijn schouwtjes die tegen de gevel van het schoolgebouw aangebouwd zijn. Dit zijn de ventillatieschachten komende van de schuilkelder onder het gebouw. Enkele meters verwijderd van het gebouw is ook nog onderstaande merkwaardige structuur te zien. Ik zeg het niet met zekerheid maar ik heb het zware vermoeden dat deze bak, de originele tweede toegang afsluit. Vermoedelijk is deze structuur ook allesbehalve waterdicht waardoor de gang voortdurend onder water komt te staan. Hetgene dan weer deze veronderstelling tegenspreekt is dat men op de foto van de gang aan de binnenkant de ventillatiebuis kan zien lopen in de gang die onder water staat. Dan klopt de lokatie van de rode bak op de speelplaats wel weer niet volledig met de lokatie waar je de uitgang zou verwachten.

Mocht u meer duidelijkheid weten over waar de tweede uitgang effectief uitkomt of laarzen hebben die hoog genoeg zijn om het water eens te doorbaden, mag u mij altijd verder inlichten en liefst wat bijkomende foto's bezorgen. Ik pas dan met plezier en eventueel met wat bijkomende foto's de reportage wel aan.

Bronnen:

  • Buskruit en Sauerkraut - Oorlogsbronnen in de Zwarte Doos (20e eeuw) - Materiële oorlogsbronnen in Gent - G. Antheunis, M.C. Laleman.
  • Veel dank aan de directie van de school en de Stad Gent (eigenaar van de schoolgebouwen) om de toelating te geven de kelder eens in detail te fotograferen. (de fotoreportage dateert reeds van eind 2008)