Metalen valluiken voor schietgaten.

Dit betreffen de luiken die men courant terugvindt bij Tirools gebochelde bunkertjes. Dit zijn deze met het ruwe stenen uitzicht, door de band vrij sterk ingewerkt in het landschap. Daarnaast vind je ze ook terug bij andere types van camouflage als het alles behalve de bedoeling was dat het luik, als een luik, diende op te vallen in de structuur. In die gevallen werd het door de band totaal niet geaccentueerd en droeg het luik dezelfde kleur als de omgevende buitenwanden van de bunker.

Dit bunkertje is meer dan uniek op de linie en had het uitzicht van een lemen hutje met een roodroze buitenkleur die gewoon doorliep op dit hier neergeklapte luik. Dit scharniert nog altijd perfect na zeker 70 jaar lang in weer en wind op de grond te hebben gelegen, open aan het schietgat.

Ook de bunker Av12 sloot van metalen luiken aan het schietgat hier allicht kortbij aan, ondanks dat het zeker een ander type bunker was. Ook deze bunker had specifiek valluiken voor zowel het schietgat voor mobiel C47 geschut als voor de mitrailleur. Mogelijks waren de luiken aan de buitenzijde beschilderd met een baksteenmotief of nep-ramen zodat de luiken zeker niet geaccentueerd werden in gesloten toestand.

2 metalen luiken met centrale opener en uitzicht van raam openend in 2 richtingen.

Dit waren de standaard valse ramen, gebruikt als camouflage voor schietgaten bij gebouwtjes met het uitzicht van kleine huisjes, stalletjes,...

De opbouw was als volgt:

• Ze bestonden uit een onderplaat in gegalvaniseerd plaatijzer van 4.5 mm dik.
• Deze metalen luiken waren openend in 2 delen, telkens scharnierend op 2 in het beton of in het metselwerk ingewerkte scharnieren.
• Op deze metalen plaat waren centraal en aan de randen houten raamprofielen gekleefd om het geheel nog meer het uitzicht van een echt raam te geven.
• Dit houtwerk was dan geverfd zoals normaal ook houten ramen werden behandeld en vernist.
• Waar het glas in de ramen normaal zat, was dit raam of zwart geverfd of soms zelfs geverfd alsof er achter het raam gordijnen hingen om het geheel nog een echter uitzicht te geven.

Specifiek per bouwproject is wel hoe men het schietgat ging afwerken achter deze valse ramen op het moment dat men het schietgat zichtbaar zette door de luiken te openen. Het is dan ook allicht leuk onderstaande al mee te geven voor je hieronder foto's allerhande te zien krijgt.

• Bouwproject A (Regio Kwatrecht en Melle) ging achter de luiken door de band het uitzicht verder zetten zoals de rest van de gevel was zonder ramen. Dit was dan glad gecementeerd of een grof of fijn baksteenmotief. Diezelfde kleur of motief werd ook doorgeverfd op geopende luiken van de schietgaten. Baksteenommuurde bunkers werden daar beperkt van een baksteencementering voorzien.
• Bouwproject B (Regio Eke - Nazareth) paste door de band bij gecementeerde bunkers het systeem toe van geen randen rond de ramen en de valse ramen direct op deze gecementeerde achtergrond bevestigd. Door de band werden dan ook onder de luiken opnieuw valse ramen op deze cementering geverfd. Ondanks hun flauwere afwerking van gecementeerde bunkers waren deze met baksteen ommuurd zeker pareltjes op de linie te noemen.
• Bouwproject C (Regio Astene - Nazareth) liet de achtergrond onder de luiken door de band achter als onbehandeld of onbeschilderd beton wat zeker niet de meest onopvallende wijze was om deze uit te werken. Zij stonden nochtans in voor zeer fraai uitgewerkte huisjes voor de rest.
• Bouwproject D (Regio Gijzenzele - Oosterzele - Moortsele) werkte door de band identiek met bouwproject A. De achterzijdes van de luiken waren zeker niet beschilderd in dit geval.
• Bouwproject E (Regio Baaigem - Melsen - Schelderode - Gavere - Semmerzake) Voorlopig weinig details van gekend. Wel geen doorlopen van cementeringen gekend op dit moment.
• Bouwproject F (Regio Munte en Moortsele) Verfde onder de valse ramen van de luiken opnieuw het uitzicht van een venster. De geverfde ramen op de ondergrond waren door de band groen van kleur. Maakte wel steeds gebruik van de bredere randen rondom de ramen.
• Bouwproject G deelproject 1 en 2 (Aanvullende bunkers op achterlijn te Astene - Nazareth - Eke - Melsen - Munte en Bottelare) Verfde ook opnieuw ramen onder de luiken op de gecementeerde ondergrond.
• Bouwproject G deelproject 3 (Aanvullende bunkers op achterlijn te Gontrode - Moortsele en Melle) zette ook de kleur van de wanden verder op de ondergrond achter de luiken.

Bij de meeste gecementeerde bunkers was het probleem dat als men deze ramen rechtstreeks op het cementeerwerk zou aanbrengen, deze ramen in feite naar buiten zouden uitsteken wat weinig geloofwaardig overkwam als men dan dergelijke huisjes of stalletjes zou spotten. Daarom vindt men bij heel wat bunkers in die gevallen bredere betonnen randbalken rond deze ramen die nog eens een 5 tal cm uitsteken naar buiten. Deze werden zeker bij het verven van de bunkers niet geaccentueerd maar mee geverfd in de kleur van de bunker. dit maakte dat het minder opviel dat de ramen eigenlijk niet diep genoeg in de bunker (met uitzicht van woning) ingewerkt zaten.

Foto van de bunker C5 te Nazereth, onderdeel van bouwproject B. De bunker werd gecementeerd met een baksteenmotief. Er zijn geen randen rond de schietgaten te zien. Er zijn zelfs bij deze bunkers geen tabletten aangebracht. De luiken zullen wel degelijk geschilderde ramen uitgebeeld hebben maar staken in feite zonder bijkomende randen iets naar voor uit. (Foto: Collectie Guido De Jongh - Simon Stevin Stichting)

Gelijkaardige ramen konden ook op bunkers aangebracht worden met valse baksteengevels. Dan had men meer ruimte om deze ramen aan te brengen omdat je natuurlijk ook extra de ruimte had van de baksteengevel, die bij cementeren ontbrak. De doken van de scharnieren voor de luiken werden in dit geval mee ingewerkt in de baksteen-camouflagegevel.

Vast metalen raam voor valse ramen zonder onderliggend schietgat

Van hetzelfde type ramen had je ook vaste, niet openende ramen. Deze werden gebruikt om valse ramen aan te brengen op gecementeerde gebouwen. Deze kon je dan vooral terugvinden op zijkanten van de bunker waar geen schietgaten zaten, maar door de band wel zijdes van de bunker die bv vanaf de straat kant gezien konden worden.

In dat geval waren de ramen identiek uitgevoerd maar was er geen mogelijkheid deze te openen. De metalen onderplaat was in dat geval uit 1 stuk en bevestigd op het ruwe beton van de bunker. Dit is bij dergelijke bunkers het enige stuk van de bunker waar deze niet uitgecementeerd zal zijn geweest. In het ruwe beton zie je meestal wel nog houten bevestigingsblokjes waarop deze ramen werden gefixeerd.

Links: valse ramen op zijkant bunker A32 (Foto: Collectie Jacques De Vos) - Rechts: de zijgevel naar de Brusselsesteenweg te Kwatrecht van de bunker S8 met 5 identieke valse ramen (Foto: Technische Anlagen Belgische Landesbefestigung)

Deze techniek werd ook toegepast op bunkers omgeven met baksteengevels. Alhoewel daar ook voorbeelden zijn waar men of de valse ramen rechtstreeks als geheel, inclusief nep houten randen, ging schilderen op een gecementeerde ondergrond zonder nog deze op een metalen plaat bevestigde valse ramen te gebruiken. Deze techniek is zeker geregeleld toegepast bij kleinere valse ramen.

Bij de ooit met baksteenommuurde bunkers herken je de locaties waar ooit valse ramen aan een omgekeerde situatie van bij de gecementeerde bunkers. Hier herken je een verdwenen vals raam door een gedeelte gecementeerd op een ruwe betonnen wand (waar ooit baksteen voorstond).

2 metalen luiken met centrale opener en uitzicht van raam openend in 2 richtingen - wel met gedetailleerder uitgewerkt houten raamprofiel.

De uitleg hierbij aansluitend is identiek met deze van de voorheen al gemelde valse ramen die openden voor een schietgat. Het enige echte verschil is dat de ramen nog meer gedetailleerd waren qua aangebrachte houten gekleefde profielen op de onderliggende metalen plaat. Waar welk type werd gebruikt, is moeilijk te achterhalen op basis van bestekken tenzij er originele foto's van de bunkers opduiken die het letterlijk zwart op wit bevestigen.

Kleinere valse ramen op gevels

De wijze waarop deze werden uitgevoerd, konden wel eens verschillen. Als u op de vaak huidige ruïnes kijkt, kan u wel door de band vaststellen hoe het ooit uitgevoerd is geweest. Als er ooit metalen valse ramen waren, zie je door de band wel houten blokjes zitten in het beton of het baksteenwerk.

De echt kleine raampjes werden echter vaak niet eens van echte ramen voorzien maar gewoon volledig geschilderd op een stukje gecementeerd beton.

Ronde valse raampjes - Ossenogen

Bij nogal wat bunkertjes vindt men zowel in bunkers die werden gecementeerd als bij bunkers voorzien van een camouflage baksteengevel, valse ronde raampjes terug. Meestal zijn deze buiten de ronde vorm volledig geschilderd op de gecementeerde ondergrond.

Camouflage houten deuren om het toegangshek aan het zicht te onttrekken.

De functie van deze houten deuren was het toegangshek aan de bunker aan het zicht te onttrekken omdat dit te specifiek toch de structuur verraadde als niet echt een gewone woning wat de camouflage net wou benadrukken. Zoals te zien op bovenstaande 2 schetsen waren er 2 manieren om deze in het toegangssas in te werken. De schets links toont de deuren die letterlijk gelijk zaten met de buitenwand en openden naar buiten. Schets 2 toont de deurtjes die iets meer verdoken zaten naar binnen en openden naar binnen.

Links: Toegang van bunker Av8 met dergelijke camouflage buitendeur (Foto: collectie Peter Taghon) - Rechts: Minder goed zichtbaar maar dezelfde deur bij de bunker S8 te Kwatrecht (Foto: Technische Anlagen Belgische Landesbefestigung)

Dat de kwaliteit van de houten camouflagedeuren niet altijd even goed was mag blijken uit onderhoudsbeurten die de bunkers kregen. In nota's van 8 november, 23 november en 2 december 1935 vindt men meerdere bunkernummers terug die allen met hetzelfde probleem te kampen hadden. Houten deuren die niet wilden openen omdat ze geklemd zaten in hun omlijsting of deuren die voor de dood, na het openen niet meer wilden sluiten. Allicht was dit probleem ook te koppelen aan herhaaldelijke wateroverlast in de bunkers. Hierdoor gingen de houten deuren natuurlijk zwellen wat dit zeker in de hand zal hebben gewerkt. Dit was in die nota's zo voor de bunkers A20, A27, A39, Av1, Av7, Av8, C8, C10, D12, D13, D14, Mu15 (wegens poging tot inbraak), Mu17, Mu25 en Se11.

Sommige deuren konden dan weer niet geopend worden omdat de sloten vervuild geraakten met grond (al dan niet doelbewust gebeurd). Dit was zo voor A19, B20 en B28.

Andere deuren bleken niet open te krijgen omdat de bijhorende sleutels toen reeds niet meer aan de sleutelbos bleken te zitten of omdat het hangslot reeds verdwenen bleek te zijn en het bunkertje dus gewoon open stond. Dit was toen zo voor A34 en A35 (hangsloten ontbrekend), Deze opmerking bleek zo goed als algemeen voor alle bunkers op Betsberg, As6, Av8, Av10 (hangslot ontbreekt), Av13 (slot aan toegang is los), B26, D13 (beschadigd slot), D15 en Mu3 (hangslot ligt geforceerd op de grond).

Houten camouflagedeuren voor schietgaten

In dit geval ging het over "nep"-deuren die net zoals de valse ramen voor de schietgaten dienden een schietgat in vredestijd aan het zicht te ontrekken. Opende men deze nepdeur (die eveneens zoals de valse ramen met een ketting vastlagen vanuit de mitrailleurkamer of kanonkamer) kwam het schietgat zichtbaar vanaf buiten.

Ook deze deuren hadden onderliggend een metalen plaat waarop dan met houten planken het uitzicht van een echte deur werd aangebracht.

Dit type valse deuren werd ook (maar wel geen apart plan van aanwezig) uitgewerkt als volledig valse deur. Dit impliceerde dat men het uitzicht van een deur maakte op een wand zonder dat er effectief een schietgat of werkelijke toegang tot de bunker zat achter verborgen. In dit geval werd zo een nep-deur letterlijk gefixeerd tegen te wand van de bunker. Mogelijks was er in dat geval zelfs enkel sprake van een houten deur zonder onderliggende metalen plaat (niet meer na te gaan).

Op bovenstaande foto ziet u de bunker A3 te Astene. Links was het schietgat gecamoufleerd als een vals raam, rechts als een nep-deur. Rechts ziet u dan van de bunker C1 zo een nep-deur voor het bij die bunker linker schietgat. Ik toon hier de bunker A3 als voorbeeld omdat op een foto van de bunker C1 heden veel moeilijker dit verschil te zien valt door de verwilderde omgeving waar deze bunker heden staat. (Oude foto: Collectie Jacques De Vos)

Volledig houten camouflageluiken voor schietgaten.

Dit type van luiken, volledig in hout uitgewerkt, zonder onderliggende metalen plaat, is ook binnen de officiële schetsen van luiken terug te vinden. Toch moeten ze aan bruggenhoofd Gent vrij zeldzaam geweest zijn.

De zuiver houten luiken mochten ook maar gebruikt worden voor schietgaten bij bunkers die enkel flankerend vuurden. Dit betekent bunkers die nooit rechtstreeks de vijand zagen aankomen. Hun vuurrichting was kruisend op dit van een bunker die rechtstreeks uitkeek op vijandelijk geachte vuurrichtingen.

Van bv het bunkertje D21 te Kwatrecht is geweten dat hij houten luiken had. Bunker D21 behoorde tot bouwproject A die tevens ook het eerste project was dat in uitvoering ging. Allicht zijn uiteindelijk de meeste bunkers wel degelijk met metalen luiken uitgevoerd geweest.

Aan de buitenzijde hadden ze ook effectief het uitzicht van houten luiken en waren ze niet beschilderd met het uitzicht van ramen. Dit maakte dergelijke bunkertjes ook al iets verdachter omdat je dus in vredestijd op die manier een huisje of stalletje te zien kreeg met luiken die altijd gesloten waren.

Wel zijn ook opnieuw wel mogelijks hier en daar dergelijke volledig houten luiken toegepast geweest voor volledig valse ramen aan niet zichtkanten. Dit omdat ze sowieso goedkoper zullen geweest zijn in uitvoering tegenover de vaste valse ramen met onderliggende metalen plaat die in dergelijke situaties weinig nut hadden omdat ze waren bevestigd tegen een betonnen wand van minimum 1 meter dik.

Houten grotere deuren, eerder allicht al als poorten te bestempelen.

Ook deze hadden onderliggend zeker geen metalen beschermende plaat en dienden zuiver voor camouflage. Ze werden soms gebruikt om schietgaten aan het zicht te onttrekken, mogelijks van C47 geschut opgesteld in bunkers.