Duitse WO II Radarpost op het grondgebied van Wortegem-Petegem - Site Goldammer

Citadelpark Gent

Buskruitfabriek Cooppal Wetteren

Vliegvelden WO I Regio Gent

WO I Munitiepark Kwatrecht

De Dodendraad

De Hollandstellung - Duitse WO I bunkerlinie

Reichsschüle Flandern - SS-School Kwatrecht

Duitse Atlantic Wall Radarpost - Goldammer

WOI en II Munitiedepot De Ghellinck Zwijnaarde

Duitse gangen onder centrum Gent WOII

Publieke WOII Schuilplaatsen Groot Gent

Het Fort van Eben Emael

KW-linie

WO I - Kwatrecht - Melle

18 daagse veldtocht gekoppeld aan TPG

Neergestorte B17 te Kwatrecht 19-09-1944

De bevrijding WO II van de regio rond TPG

Details van de legers:

Gesneuveldenlijsten:

Contact en onbeantwoorde vragen

Media-aandacht

Copyright

Links

Vestingsbouw directe omgeving Gent.

Overzicht van de nog op de site vastgestelde structuren:

Korte beschrijving en plaatsing in de geschiedenis van deze site.

Dit artikel is een bundeling van de weinige informatie die terug te vinden is over deze grotendeels verdwenen Duitse WO II site, die origineel deel uitmaakte van de Duitse Atlantic Wall. Het betrof een radarsite, verder achteruit op de stellingen langs de kustlijn. Alle bijkomende informatie blijft zeker steeds welkom als aanvulling op info@bunkergordel.be.

Om toch enige duidelijkheid te geven over de verschillende types radar gebruikt bij de Duitse bezetter, onderstaande bijkomende info:

De eerste Duitse radarplannen en demonstraties dateren reeds uit 1904. De afstanden en nauwkeurigheden waren toen echter nog zeer beperkt zodat er toen nog niet meteen een markt was voor de toch ver op zijn tijd vooruitzijnde uitvinding van de eerste radar. De toepassingen werden pas nuttig toen men ze wilde gaan koppelen aan het detecteren van schepen en vliegtuigen en men er ook in slaagde de afstanden van waarop men ze kon beginnen waarnemen, te optimaliseren.

De eerste in dit opzicht bruikbare radars waren de voor op het land gebaseerde radars van het type "Freya". De variant voor op zee werd "Seetakt" gedoopt. Men slaagde erin op zee een schip te detecteren op een afstand van 8 kilometer met een nauwkeurigheid van ongeveer 50 meter. Een vliegtuig op een hoogte van 500 meter kon worden gespot tot op 28 kilometer afstand. Het Freya radarsysteem gebruikte golven met een golflengte van 50 cm. De tegenhanger voor op zee gebruikte golflengtes van 80 cm. (Schets en Foto: Replica)

Freya Radar

 

De tweede versie van de radar werd de Würzburg radar. Deze had een parabolische antenne met een diameter van 3 meter en een roterende dipool. Dit type radars kon vanaf 1937 vliegtuigen detecteren tot op een afstand van 35 kilometer. Deze radars gebruikten een golflengte van 53 cm. De meer geavanceerde versie van deze radar werd de Würzburg-Riese radar met een parabolische antenne van 7.4 meter. Deze kon vliegtuigen spotten tot op een afstand van 80 kilometer. (Schets en Foto's: Replica)

 

Wurtzburg-Riese Radar

Tijdens de oorlog gingen de Duitsers op radarbasissen vaak een combinatie maken van beide types radars. De "Freya" radar werd gebruikt om de inkomende vliegtuigen te spotten en traceren. De Würzburg-Riese radar werd daarna bijkomend gebruikt om meer nauwkeurig de opgevangen signalen op te volgen. Het signaal van de radar werd namelijk gebruikt om enerzijds het luchtdoelgeschut te kunnen richten en anderzijds om de jagers van de Luftwaffe te begeleiden in hun vlucht om de inkomende bommenwerpers of aanvalsvliegtuigen te onderscheppen. De radars werkten nauwkeurig genoeg om de Luftwaffepiloten zo dicht bij hun doel te brengen dat ze meestal visueel de vijand konden waarnemen of hem detecteren op hun eigen minder nauwkeurige "Lichtenstein" radar in hun vliegtuig.

Wat vindt men heden nog direct zichtbaar van deze radarsite terug

Op onderstaande luchtfoto van rond 2010 krijgt u vrij duidelijk de site te zien waar de hieronder besproken restanten nog terug te vinden zijn. De toenmalige site ligt ingesloten tussen de "Kruishoutemseweg" (links), "Stoofstraat" (bovenaan en rechts) en de "Oudenaardseweg" (onderaan). De terreinen zijn gelegen op grondgebied Wortegem.

Scan van een oude stafkaart uit 1964 met de respectievelijke site, locaal gekend als "De Knok".
Luchtfoto radarpost Wortegem Petegem

Het origineel tot de site horende terrein was echter groter en liep op de oostkant nog een eind door tot voorbij de "Stoofstraat". Het uiterste gebruikte punt lag ongeveer op dezelfde hoogte als het restaurant - taverne "Den Brandewijn" op de Oudenaardseweg.

In feite is wat er nog zichtbaar rest van de site, zeer miniem. Zo zie je vanaf de weg duidelijk een bakstenen gebouw in het veld noordelijk van de Oudenaardseweg. Op de schets is dit aangeduid met (1). Noordelijk hiervan lagen 2 perceeltjes verwilderd terrein. Ook dit verwilderd terrein was niet zomaar verwilderd terrein zoals nog verder in dit artikel zal blijken. Daarnaast zijn er nog 2 zeshoekige kleine betonnen sokkels in het veld. Een ervan zit westelijk van dit bakstenen gebouwtje (2). Een tweede staat een eind noordwestelijk van het bakstenen gebouwtje, bijna tegen de Kruishoutemseweg.

Hoe zag de site er vroeger uit en hoe was het opgebouwd.

De site waar deze radarpost ooit werd gebouwd stond bekend als "De Knok". Het terrein is hier allicht het hoogste punt van de regio en daardoor voor een radarpost natuurlijk uiterst interessant.

Het terrein werd door de Duitse bezetter gebruikt sinds 1940, allicht vrij kort na de meidagen. Het zou gebruikt blijven tot vrij kort voor de bevrijding in 1944. Waarom net dit terrein werd gekozen mag vrij duidelijk zijn. Het betreft opnieuw het hoogste punt uit de regio.

De radarpost stond bij de Duitse bezetter gekend onder de naam "Goldammer". Men gebruikte geen rechtstreeks aan gemeentes of dergelijke koppelbare namen omdat dit zou bombardementen uit de lucht uitlokken. De Duitse troepen die de radarpost indertijd bezetten, maakten deel uit van het "Luftnachrichtenregiment 52". Op de ruime kaart met Duitse radarposten ten tijde van de Atlantic Wall kan met met het rode pijltje duidelijk de radarpost zien staan onder zijn codenaam "Goldammer". (Plannetje: www.atlanticwallbelgiumboulogne - website bestaat ondertussen jammer genoeg niet meer.)

Duitse radarposten horende bij de Atlantic Wall

Echte detailfoto's of originele schetsen van hoe het terrein er ooit uitzag, hebben mij in elk geval nog niet bereikt. Toch zijn er 2 schetsen gekend van hoe de site er ooit ongeveer zou uitgezien hebben.

Het terrein bevatte in elk geval 2 radars (Würzburg-Riese), 1 radar type Freya, heel wat houten barakken en bakstenen gebouwen waarvan er heden nog 1 rest, namelijk het vroegere gebouw voor de stroomvoorziening. Daarnaast was er Flak-luchtafweer en observatieposten. Verschillende structuren waren met elkaar verbonden via een type van loopgrachten zodat over het terrein kon bewogen worden zonder vanaf de weg in het zicht te lopen. Deze loopgrachten waren uitgewerkt en gestut met houten planken. Bij de meest belangrijke structuren bevonden zich in bakstenen gebouwen die in sommige gevallen volledig onder het maaiveld waren ingewerkt om ze aan het zicht te onttrekken. Het ganse gebied was zoals de meeste van dergelijke sites voor de gewone bevolking spergebied en dus verboden zone zonder de nodige toelatingsdocumenten. Het ganse terrein was ook afgespannen van de rest door middel van prikkeldraadversperringen.

Hieronder de 1e schets die in elk geval hier en daar niet strookt met de meer gedetailleerde schets verderop. De schets zou origineel gebaseerd zijn op informatie van het toenmalige verzet. (Bron: Collectie Joris Bostijn).

Van hoofdwegen ziet men links de Oudenaardseweg. Gek genoeg heeft men de Kruishoutemseweg niet getekend (zou bovenaan moeten gestaan hebben). De weg met enkele bochten aan de zuidkant is de Stoofstraat.

Men tekent er duidelijk de 2 sokkels op die onderling met volgens deze schets volledig aan de bovenzijde afgesloten gangen zouden verbonden geweest zijn. Het mag in elk geval duidelijk zijn dat de 2 zesfhoekige sokkels die nog altijd gezien kunnen worden op het terrein, wel degelijk de sokkels zijn van de Wurzburg-Riese radars die op deze site aanwezig waren.

Ook het nog aanwezige bakstenen stroomvoorzieningsgebouw is er op aangegeven met daarnaast een open waterreservoir. Dit laatste heeft allicht nooit daar gelegen.

Aan de overzijde van de Oudenaardseweg zouden volgens deze schets 2 FLAK opstellingen gestaan hebben. Bij de verst afgelegen stelling zou ook nog eens een in het terrein ingewerkt bakstenen gebouw gestaan hebben.

Ook is er op deze schets enkel sprake van houten barakken, juist aan de overzijde van de de Stoofstraat. In praktijk waren het er meer en lagen ze meer verspreid over de site.

Een tweede schets van deze site is veel gedetailleerder maar anderzijds niet op schaal getekend en niet zo evident om over te zetten op een actuele luchtfoto.

Om de schets te kunnen koppelen aan een actuele luchtfoto, werd hij omgekeerd geplaatst op de pagina. (Schets: Collectie J. Bodequin)

Deze schets werd opgemaakt van het terrein door een persoon die tijdens de bezetting als jonge knaap woonachtig was in de directe omgeving en werd toegelaten op de site om de Duitsers te bevoorraden met etenswaren en drank.

In het algemeen kon men een zone met spergebied zoals hier te Wortegem-Petegem enkel betreden mits over documenten te beschikken die dit toelieten. Dit noemde men een Ausweiss zoals er hiernaast een te zien is van een vrouw woonachtig te Wortegem die allicht beroepsmatig periodiek het spergebied diende te kruisen en daarvoor deze pas nodig had. (Foto: collectie J. Bodequin)

Op bovenstaande luchtfoto werd geprobeerd de structuren op de 2e schets zichtbaar logischer wijze op een actuele luchtfoto te zetten. Dit zijn de structuren die op die manier kunnen geplaatst worden.

De blauwe lijnen zouden loopgrachten (al dan niet aan de bovenzijde dicht) zijn geweest om de structuren met elkaar te verbinden. Deze zouden ook doorgelopen hebben tot onder de Oudenaardseweg om zo uit te komen bij een in de grond verzonken bakstenen gebouw en een luchtdoelafweerstelling met Flak-kanonnen. Op de eerste minder gedetailleerde schets, is er sprake van 2 FLAK-opstellingen. Dit zou effectief ook geklopt hebben en een hiaat zijn op de 2e schets. Na de oorlog zouden er twee betonnen sokkels in de ondergrond ingegraven zijn van deze FLAK-opstellingen. Of er effectief bij elk een ingegraven bakstenen gebouwtje stond is ook niet duidelijk want op dat gebied spreken beide schetsen elkaar tegen. Dergelijke ingezonken bakstenen structuurtjes waren er ook direct bij de Würzburg-radars.

Foto's: Flak geschut zoals er allicht ook hier wel opgesteld zal geweest zijn. (FLAK = Flieger Abwehr Kanonen) (Beide foto's: Replica)

Ook nog opmerkelijk en ondertussen niets meer van terug te vinden is dat waar de Stoofstraat uitkomt op de Oudenaardseweg, aan de overzijde in het veld, een grote ondergrondse munitie-opslag was. Deze had een verluchtingspijp naar boven die langs de weg zichtbaar was. De structuur zou ook nog gebruikt zijn bij de eerder gemelde beschietingen van jachtvliegtuigen om in te schuilen.

De horizontale weg vanaf de zuidelijkste radar was wel degelijk een weg en geen loopgracht. Aan de noordkant hiervan vond je van links naar rechts een iets achteruit gelegen garagegebouw voor voertuigen. Daar net voorbij, korter bij de weg zou een kleine apotkeek geweest zijn. Dit wordt op de schets aangeduid als een houten barak maar dit zal allicht ook een bakstenen structuur geweest zijn wat later deze reportage zal blijken. Daarnaast lag een open waterreservoir en nog een houten barak.

Noordelijk voorbij de Stoofstraat, zuidelijk van de hoeve Desmet, lag achtereenvolgens nog een open waterreservoir, een groter bakstenen bovengronds gebouw met enerzijds kamers voor verblijvende militairen en een wasplaats. Meer oostelijk opnieuw nog een tweetal houten barakken en zelfs een houten konijnenhok. Tussen het bakstenen gebouw met de wasplaats en de hoeve Desmet lag nog een grote houten barak waar de op het terrein tewerkgestelde vrouwen zouden verbleven hebben. Op dergelijke sites werden namelijk vaak jongere vrouwen tewerk gesteld die een grijs militair uniform droegen. Deze vrouwen werden in de volksmond vaak "Grijze muizen" genoemd.

(Foto: Collectie J. Bodequin)

Een ganse eind verder oostelijk, bijna ter hoogte van de huidige Taverne - Restaurant "De Brandewijn" lag nog een wachtpost, mogelijks ook met bijhorend geschut.

Zuidelijk van de horizontaal lopende weg van de eerste radar stonden een aantal masten. Iets verderop stond een stroomvoorzieningsgebouw. Dit is het bakstenen gebouw dat er heden ook nog staat. Daar achter stond opnieuw nog een houten barak en nog een elektriciteitskabine.

Op dezelfde hoogte voorbij de Stoofstraat was opnieuw nog een wachtpost. Deze stond vlakbij een groter bakstenen bovengronds gebouw dat dienst deed als refter en keuken. Kort daarbij lag een waterpomp en nog een houten barak.

Weer nog iets meer oostelijk lag dan opnieuw in de grond gestopt bakstenen gebouw waaracht de fameuze Freya Radar stond.

Ook zuidelijker tegen de Oudenaardseweg, lagen nog enkele houten barakken.

Nu je deze info allemaal weet over wat hier ooit gestaan heeft, kan men alleen maar vaststellen dat er nog bitter weinig resteert van deze toch vrij grote en ooit sterk uitgebouwde Duitse WO II site.

Enkele algemene overzichtfoto's van de site zoals de eeste keer vastgesteld.

Radarpost Westwall Goldammer Wortegem Petegem
Enkele blikken op het terrein dat ooit de site Goldammer voorstelde. In feite zie je dus zoals hierboven reeds gemeld alleen nog zeer duidelijk het bakstenen transformatorgebouw. Op de achtergrond bij de eerste foto zie je ook nog de twee kleine betonnen sokkels van de Würzburg-Riese radars in de velden staan.
Achter het bakstenen gebouwtje zie je 2 sterk verwilderde stukken veld. Beide foto's zijn kijkende komende van de Oudenaardseweg.
Bovenstaande foto's zijn van augustus 2013. De verwilderde terreintjes achter het nog aanwezige bakstenen gebouw werden af en toe door de landbouwer wel wat kort gehouden maar ze bleven een onbewerkbare stukken in de grotere kouter. De linker foto is genomen van op het dak van het nog aanwezige stroomgebouw. De rechter foto toont dezelfde locatie vanaf de Stoofstraat. (Beide foto's: Collectie J. Bodequin)
Nog een blik op de verwilderde perceeltjes. Links rond 2010 toen er letterlijk nog wilde bomen op stonden. Rechts in 2013 dezelfde perceeltjes die beiden al eens waren ontdaan van de grofste wildgroei. (Foto rechts: Collectie J. Bodequin)

Hier een foto uit 2013 waaruit wel duidelijk wordt waarom die perceeltjes niet mee opgenomen werden in de landbouwwerk op de rest van de akker. Er staken dus nog wel degelijk restanten van oude bebouwing onder deze verwilderde perceeltjes. (Foto J. Bodequin)

September 2013. De site geeft toch nog enkele van zijn geheimen prijs.

Zoals al gemeld was er op de site nauwelijks iets meer te zien dat de 2 zeshoekige sokkels van de Würzburg-Riese Radars en het ene bakstenen gebouwtje dat ooit een stroomvoorzieningsgebouwtje was. Allicht stonden hier transformatoren en stroomverdelers.

Er is dus bitter weinig overgebleven van wat er ooit stond. Na de oorlog is allicht vrij snel veel bouwmateriaal dat hier recupereerbaar was meegenomen door iedereen die het gebruiken kon. Ook zullen de bakstenen structuren wel vrij snel geplunderd geweest zijn van alles wat niet te zwaar of te heet was. De gebouwen moeten bij het wegtrekken van de Duitse bezetter vrij intact geweest zijn gezien de site volgens wat er van terug te vinden is, nooit echt gebombardeerd is geweest.

De site zou wel enkele keren door jachtvliegtuigen zijn aangevallen. Deze zouden de site telkens zijn genaderd, laag vliegend, komende vanaf de Koppenberg in Oudenaarde. Dit was de enige manier om de site te naderen zonder ellendig lang op voorhand op de radars te verschijnen. Deze aanvallen hebben nooit zware schade kunnen toebrengen en effectieve bombardementen zijn er volgens getuigenissen van buurtbewoners nooit effectief geweest.

Om landbouw op het terrein mogelijk te maken zijn de meeste structuren in de jaren na de oorlog allicht vrij snel gesloopt of ingegraven geweest. Op dezelfde manier zouden de aanwezige loopgrachten eveneens volgepropt geweest zijn met slooppuin van de rest van het terrein dat op die manier verdween in de diepere ondergrond van het terrein.

vernielde radar te Wortegem Petegem

Deze 2 oude foto's (Foto's: www.atlanticwallbelgiumboulogne) werden lange tijd gekoppeld aan de site Goldammer. Dit zijn echter foto's van de site Fohlen te Voormezele. Een gelijkaardige radarsite in West-Vlaanderen dus. Het blijven zeer interessante foto's om u een beeld te geven van wat toch ook hier ooit moet gestaan hebben.

Het mysterie bij deze site waren wel de rommelige zones op de kouter. In 2013 werd op de gemeente Wortegem-Petegem door de landbouwer die de kouter bezat, gevraagd of er geen mogelijkheid was deze verwilderde zones eens op te kuisen. De zones waren zo onzuiver dat het al jaren zeer vervelend was voor deze landbouwer de rest van het veld zuiver te houden omdat de bramen en distels zich vlot uitzaaiden in het veld daar rond dat wel gebruikt werd maar daardoor wel steeds werd bezoedeld.

De gronden waar de site ooit werd op gebouwd waren toendertijd eigendom van de kerkfabriek. Deze zou al jaren geleden ooit hebben gevraagd ook de laatste restanten van de site te mogen verwijderen maar dit is toen geweigerd door de gemeente Wortegem-Petegem omwille van hun historische waarde.

In 2013 kwam er een nieuwe vraag het terrein deels te mogen opruimen. Dit keer kwam de vraag van de landbouwer die op dat moment de kouters met onder andere het bakstenen gebouw pachtte. Deze richtte naar de gemeente Wortegem-Petegem de vraag de verwilderde percelen te mogen opruimen binnen zijn kouter. Probleem bleek op dat moment dat de site zoals zovele kleinere en grotere (en vooral WO II of koude oorlogstructuren) totaal niet beschermd is, laat staan geregistreerd of gedocumenteerd door de Dienst Erfgoed. Gevolg is dan ook dat de ganse toelating om iets met dat veld te laten doen bij de gemeente Wortegem-Petegem komt te liggen. Er werd dus wel degelijk eerst door de landbouwer contact opgenomen met de gemeente Wortegem-Petegem en door de gemeente Wortegem-Petegem naar de dienst Erfgoed toe maar deze konden niet veel meer details bijdragen omdat de site door hen tot dan nog nooit verder onderzocht bleek te zijn. Het gevolg hiervan was dat de dienst erfgoed zelf toen in opdracht van de gemeente Wortegem-Petegem contact heeft opgenomen met de website www.bunkergordel.be met de vraag om eens ter plaatse na te gaan wat die zones nog zouden kunnen verbergen en wat ik dacht dat het beste was om met die zones te doen naar de toekomst toe te doen. De reden dat ze met www.bunkergordel.be contact opnamen was omdat de website op dat moment al een van de zeer schaarse bronnen was waar er op dat moment al iets over deze vrij onbekende Duitse Radarpost op het internet iets te vinden was.

Omdat ik nu ook niet de lastpak wilde zijn naar de landbouwer en de grondwerker toe, en omdat er een zwaar vermoeden bestond dat men op ondertussen totaal nutteloze funderingen ging stoten, is op dat moment naar hen voorgesteld eens de verwilderde zones te ontdoen van al de wildgroei en eens zoveel mogelijk te proberen blootleggen van wat er uiteindelijk nog in de ondergrond ter plaatse stak. Dit laatste is bij deze in september 2013 door deze mensen piekfijn zoals gevraagd gedaan.

De restanten werden zo goed als mogelijk gefotografeerd en geprospecteerd en de restanten zijn effectief daarna uitgebroken en afgevoerd om het veld naar de toekomst toe, bewerkbaar te maken. Wees gerust, het was niet in die mate dat er zaken zijn bovengehaald die echt de moeite waren te bewaren voor het nageslacht. Ik denk persoonlijk dat we zeer tevreden mogen zijn dat er op die wijze is gewerkt en uiteindelijk toch de moeite is gedaan na te gaan wat daar nog te vinden was. Bij deze dan ook dank aan de landbouwer, grondwerker en gemeente om in dat geval deze procedure te willen volgen.

Op beide verwilderde zones werden wel degelijk nog restanten gevonden. Op het terrein het dichtstbij de bakstenen nog aanwezige structuur, werden funderingen gevonden van een zo goed als identiek gebouwtje als het nog bestaande bakstenen gebouwtje. Als je dit probeert te plaatsen op de plannetjes hogerop, moet dit het gebouwtje geweest zijn dat daar is omschreven als een kleine apotheek. Wat er nog te vinden was, was letterlijk beperkt tot de funderingsmassieven, niets meer.

Op het tweede verwilderde stuk bleken nog de funderingen te steken van een groter gebouw. Daar waren de funderingen wel nog ruimer aanwezig. Er bleek zelfs nog een gedeeltelijke betonnen plaat terug te vinden. Bij nader onderzoek moet dit terrein wel degelijk de op het plannetje vermelde garage geweest zijn. Dit werd 100% bevestigd toen ook nog de restanten van een oude smeerput in deze zelfde garage konden worden gelokaliseerd.

Enkele foto's van het vrijleggen van de funderingen van de apotheek en de garage in september 2013.

Verdere details van wat uiteindelijk werd teruggevonden op de detailfiches van de structuren.

Details van de nog resterende restanten op de huidige site:

Gebruikte bronnen: